Тюрки и Ислам: хадисоведческий анализ нарративов, относящихся к тюркам

Авторы

  • Н. Елеусызбаева Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан https://orcid.org/0009-0003-9413-2900
  • А. Жамашев Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан https://orcid.org/0000-0002-5330-9437
  • A. Курманалиева Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан https://orcid.org/0000-0001-5299-2695

DOI:

https://doi.org/10.26577//EJRS.2024.v37.i1.r3

Аннотация

Обращение турок в ислам – одна из тем, побудившая историков провести фундаментальные исследования. Время первого знакомства тюркских народов с исламом, причина их обращения в ислам и, как следствие, их усердные усилия по распространению религии не оставили равнодушными исследователей от средневековых историков до наших дней. Цель данной статьи – показать место тюрков в истории ислама путем проведения комплексного анализа хадисов. Научные исследования направлены на сбор хадисов о тюрках, которые часто встречаются в учебниках истории, детальное рассмотрение их источников и предоставление обширных пояснений хадисов. В соответствии с этими задачами при работе с данными широко использовался сравнительно-исторический метод. Таким образом, был определен конечный смысл хадисов, а также сходства и различия между ними. В ходе исследования, наряду с трудами средневековых историков Джахиза, Махмуда Кашгари, Хамави, Жуайни, были рассмотрены недавно опубликованные статьи и книги. Установлено, что источником найденных там хадисов являются «Кутб ас-Ситта», муджамы Табарани, сборники муснада Абу Яглы. Кроме того, не ограничиваясь смыслом хадисов, на основе классических книг, таких как «Фатх аль-Бари», «Аль-Маудугат», были даны интерпретации хадисов и показаны оценки, данные экспертами по хадисам. Мы надеемся, что результаты исследовательской работы будут полезны исследователям, сосредоточившим свое внимание на этой теме.

Ключевые слова: тюрки, ислам, история, сборники хадисов, Кутуб ас-Ситта.

Библиографические ссылки

Әдебиеттер

Onur Ahmet (2021) Arabic Texts in the Dîvânu Lugâtit-Turk, with Morphological Comparison between Arabic and Turkish. Şarkiyat Mecmuası. Journal of Oriental Studies. №39. – 1-36.

Peter B. Golden. (1992) An Introduction to the History of the Turkic Peoples: ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East. – Wiesbaden: Harrassowitz. – 483.

Абдулмухсин әл-Аббад. (2018) Шарху Сунан Әби Дәуд. (аудиодәрістер) №484. – 598.

Әбу Дәуід (2009) әс-Сунан. тхқ. Шуғайб әл-Әрнаут, т.б.– Каир: Дәр әр-рисәла әл-аләмия. VI. – 650.

Әбу Шужәғ Ширауайһ ибн Шаһрадәр әд-Дайлами әл-Һамзәни (1986) әл-Фирдаус би мәсур әл-хитаб. тхқ. әс-Сағид ибн Басюни Зағлул. – Бейрут: Дәр әл-кутуб әл-ғилмия. І. – 506.

Әбу Яғла әл-Мусыли (2013) Муснаду Әби Яғла әл-Мусыли. тхқ. Сағид ибн Мухаммад әс-Саннари. – Каир: Дәр әл-хадис. Х. – 166.

Әбул-Хасан ибн әл-Қаттан (1997) Баян әл-уаһм уә әл-иһәм фи китәб әл-Әхкәм. тхқ. әл-Хусейн Аят Сағид. – Эр-Рияд: Дәр Таиба. ІІ. – 617.

әл-Ажлуни (2000) Кашф әл-хафә уә музил әл-илбәс. тхқ. Абдулхамид ибн Ахмад. – Бейрут: әл-Мактаба әл-асрия. І. – 535.

әл-Бұхари (1987) әл-Жәмиғ әс-сахих. тхқ. Мустафа Диб әл-Буға. – Бейрут: Дәр ибн Кәсир. III. – 1435.

әл-Жәхиз. (1964) Фадаил әл-әтрак. Расәил әл-Жәхиз. тхқ. Абдуссалам Мухаммад Һарун. – Каир: Матбаға әс-сунна әл-Мухаммадия. І. – 394.

әл-Жуайни (1911) Тәриху Жаһәнкушәй. тхқ. Мухаммад ибн Абдулуаһһаб Қазуини. – Лейден: Брилл. І. – 291.

әл-Исами (1998) Самт ән-нужум әл-ауәли фи әнбә әл-әуәли уә әт-тауәли. тхқ. Адил Ахмад Абдулмаужуд, Али Мухаммад Муаууад. – Бейрут: Дәр әл-кутуб әл-ғилмия. – 581.

әл-Қашғари (1915) Диуан луғат әт-турк. – Ыстамбұл: Дәр әл-хиләфа әл-алия. І. – 436.

әл-Хамауи (1995) Муғжам әл-булдән. – Бейрут: Дәр садир. ІІ. – 546.

ән-Насәи (1986) әл-Мужтабә мин әс-сунан. тхқ. Абдул-Фаттах Әбу Ғудда. – Алеппо: Мактаб әл-матбуғат әл-исләмия. VI. – 280.

әс-Сахауи (1985) әл-Мақасид әл-хасана фи баяни касирин мин әл-әхәдис әл-муштаһира аләл-әлсина. тхқ. Мухаммад Осман әл-Хушт. – Бейрут: Дәр әл-китаб әл-араби. – 771.

әс-Суюти (1994) Жамиғ әл-әхәдис. Жәмғ уә тәртиб: Аббас Ахмад Сақр, Ахмад Абдулжаууад. – Бейрут: Дәр әл-фикр. ІV. – 496.

әс-Суюти (1996) әл-Ләәли әл-маснуға. тхқ. Әбу Абдуррахман Салах ибн Мухаммад. – Бейрут: Дәр әл-кутуб әл-ғилмия. І. – 442.

әт-Табарани (1994) әл-Муғжам әл-кәбир. тхқ. Хамди ибн Абдулмажид әс-Сәләфи. – Каир: Мәктаба ибн Тәймия. Х. – 340.

әт-Табарани (1995) әл-Муғжам әл-әусат. тхқ. Тариқ ибн Ауадулла, Абдулмухсин ибн Ибрахим әл-Хусейни. – Каир: Дәр әл-харамайн. VІ. – 383.

әт-Тирмизи (1975) әл-Жамиғ әс-сахих. тхқ. Ахмад Мухаммад Шәкир, Мухаммад Фуад Абдулбәқи. – Каир: Мактаба уә матбаға Мустафа әл-Бәби әл-Халаби. IV. – 717.

Бартольд В.В. (1993) Тюрки: Двенадцать лекции по истории турецких народов Средней Азии. – Алматы: Жалын. – 192.

Гумилев Л. (2003) Древние тюрки. История образования и расцвета Великого тюркского каганата (VI-VIII вв. н. э.). – Санкт-Петербург: Кристалл. – 298.

Жамашев А., Мажен Е., Жомарт Д. (2023) Темірқазық (Қазақ жеріндегі ислам дінінің өткені мен бүгіні): монография. – Алматы: Дәуір. – 672.

Жамашев А.Ш. (2022) Сайын даланың саңлақ ғұламалары. – Алматы: Дәуір. – 508.

Зайн әл-Абидин Мустафа Ридуан (2016) Тафсир әл-хадис би әл-хадис тәсылән уә татбиқан уә әсаруһу алә фәһм ән-насс ән-набауи. Мажаллату куллия әд-дирасәт әл-исләмия уә әл-арабия. №32 (2). – Александрия: Жәмиға әл-Әзһар куллия әд-дирасат әл-исламия уә әл-арабия банәт. – 226-335.

Ибн Әбу әд-Дуния (1989) әр-Рида ған Аллаһи би қадаиһ. тхқ. Дыя әл-Хасан. – Мумбай: Дәр әс-салафия. – 116.

Ибн әл-Жаузи (1966) әл-Маудуғат. тхқ. Абдуррахман Мухаммад Осман. – Мәдина: әл-Мәктаба әс-сәләфия. ІІ. – 306.

Ибн әл-Фақиһ (1996) Китәб әл-булдән. тхқ. Юсуф әл-Һәди. – Бейрут: Алам әл-китәб. – 649.

Ибн Мәжә (2009) Сунан ибн Мәжә. тхқ. Шуғайб әл-Әрнаут, т.б. – Каир: Дәр әр-рисәла әл-аләмия. V. – 389.

Ибн Хажар әл-Асқалани (1959) Фатх әл-бәри шарху Сахих әл-Бухари.– Бейрут: Дәр әл-Мағрифа. VІ. – 636.

Йылмаз Н. (2007) Аббаси ихтилалынде түрклер (дис). Адапазары: Сакарья университеси. – 79.

Каттабәжи З. (1972) әт-Турк фи муаллафәт әл-Жәхиз уә макәнатуһум фи әт-тәрих әл-исләми хаттә әуәсит әл-қарн әс-сәлис әл-һижри. – Бейрут: Дәр әс-сақафа. – 332.

Китапчы З. (1985а) Хадислерде Түрк ве Түрклік. Белгелерле Түрк тарихи дергиси. №7. – 26-31.

Китапчы З. (1985б) Хадислерде Түрк ве Түрклік (ІІ). Белгелерле Түрк тарихи дергиси. №8. – 29-37.

Китапчы З. (1986) Хаз. Пейгамберин хадислеринде түрклер. Түрк дүниясы араштырмалары. №43. – Ыстамбұл: Түркият матбаасы. – 1-110.

Китапчы З. (2002) Хаз. Мухаммедин кулли рисалет давасында мұслұман түрклерин маневи йери хадислерин ортайа койдуу бази герчеклер. Түрк дуниясы араштырмалары. №141. – Ыстамбұл: Түркият матбаасы. – 71-81.

Можтаба Халифе (2012) Әһәммияте торихие Дивоне луғоте турке Махмуде Кошғори. Пэжуһэши торих нэгәри вә торих нэгори. – Тегеран: әз-Заһра университеті. №22 (9). – 45-59.

Мухаммад ибн Расул әл-Барзанжи әл-Хусейни (2005) әл-Ишаға лиәшрат әс-сәға. тғқ. Мухаммад Закария әл-Кандаһлауи. – Жидда: Дәр әл-минһәж. – 384.

Мүслім (1991) әл-Жәмиғ әс-сахих. тхқ. Мухаммад Фуад Абдулбәқи. – Бейрут: Дәр ихия әл-кутуб әл-арабия. IV. – 2323.

Нуруддин Али ибн Әбу Бәкір әл-Һайсами (1991а) Мажмағ әз-зауәид уә манбағ әл-фауәид. – Бейрут: Дәр әл-фикр. V. – 635.

Нуруддин Али ибн Әбу Бәкір әл-Һайсами (1991б) Мажмағ әз-зауәид уә манбағ әл-фауәид. – Бейрут: Дәр әл-фикр. VІ. – 672.

Омарбеков Т., Хабижанова Г., Нуртазина Н. [и др.] (2018) История Казахстана (Қазақ елі): учебник из 4-х книг. Кн.1: Территория Казахстана с древности до начала ХІІІ века. – Алматы: Қазақ университеті. – 313.

Сакаллы Т. (2007) Хадислерде «Түрк» мефхуму ве ривайетлердеки чарыштырдыы зихниетин анализи. Улусарарасы түрк дүниясынын исламиете каткылары семпозиуму. – Ыспарта: СДУ Илахият факультеси. – 227-241.

Халид Құрбанғали (1992) Тауарих хамса: (Бес тарих). Ауд. Төтенаев Б., Жолдасов А. – Алматы: Қазақстан. – 304.

References

Abdulmuhsin al-Abbad (2018) Sharhu Sunan Abi Daud (audiolessons) №484. – 598. (In Arabic)

Abu Daud (2009) as-Sunan [The collection of Hadiths]. edit.: Shuaib al-Arnaut, etc. – Cairo: Dar ar-risala al-alamiya. VI. – 650. (In Arabic)

Abu Shuja Shirawaih ibn Shaһradar ad-Dailami al-Hamdhani (1986) al-Firdaus bi masur al-khitab. edit.: as-Said ibn Basjuni Zaghlul. – Beirut: Dar al-kutub al-ilmiya. Vol.І. – 506. (In Arabic)

Abu Yala al-Musili (2013) Musnadu Abi Yala al-Musili [Musnad/Collection of Abi Yala al-Musili]. edit., comm.: Said ibn Muhammad as-Sannari. – Cairo: Dar al-hadith. Vol. X. – 166. (In Arabic)

Abul-Hasan ibn al-Qattan (1997) Bayan al-waһm wal-iһam fi kitab al-Ahkam [Explaining the illusion and delusion occurring in the Book of Ahkam]. edit.: al-Hussein Ayat Said. – Riyadh: Dar Taiba. Vol.ІІ. – 617. (In Arabic)

al-Ajluni (2000) Kashf al-khafa wa muzil al-ilbas [Revealing the hidden and removing the confusion]. edit.: Abdulhamid ibn Ahmad. – Beirut: al-Maktaba al-asriya. Vol.І. – 535. (In Arabic)

al-Buhari (1987) al-Jami as-sahih [The Authentic Collection]. edit.: Mustafa Deeb al-Bugha. – Beirut: Dar ibn Kathir. Vol.III. – 1435. (In Arabic)

al-Hamawi (1995) Mujam al-buldan [Dictionary of countries]. – Beirut: Dar sadir. Vol.ІI. – 546. (In Arabic)

al-Isami (1998) Samt an-nujum al-awali fi anba al-awali wa at-tawali [The scorching of the special stars in the news of the first and the successive]. edit.: Adil Ahmad Abdulmawjud, Ali Muhammad Muawwad. – Beirut: Dar al-kutub al-ilmiya. – 581. (In Arabic)

al-Jahiz (1964) Fadail al-atrak. Rasail al-Jahiz [The virtues of the Turks. Messages of al-Jahiz]. edit.: Abdussalam Muhammad Harun. – Cairo: Matbaa as-sunna al-Muhammadija. Vol.І. – 394. (In Arabic)

al-Juwaini (1911) Tarikhu Jahankushai [History of Jahankushai]. edit.: Muhammad ibn Abdulwaһһab Qazuini. – Leiden: Brill. Vol.І. – 291. (In Arabic)

al-Qashgari (1915) Diwan lughat at-turk [Diwan of Turkish Languages]. – Istanbul: Dar al-khilafa al-aliya. Vol.І. – 436. (In Arabic)

an-Nasai (1986) al-Mujtaba min as-sunan [Collection of Hadith]. edit.: Abdul-Fattah Abu Ghudda. – Aleppo: Maktab al-matbuat al-islamiya. Vol. VІ. – 280. (In Arabic)

as-Sakhawi (1985) al-Maqasid al-hasana fi bayani kathirin min al-ahadith al-mushtaһira alal-alsina [The good objectives in the explanation of many famous hadiths]. edit.: Muhammad Osman al-Husht. – Beirut: Dar al-kitab al-arabi. – 771. (In Arabic)

as-Suyuti (1994) Jami al-ahadith [Collection of Hadith]. edit.: Abbas Ahmad Saqr, Ahmad Abduljawwad. – Beirut: Dar al-fikr. Vol.ІV. – 496. (In Arabic)

as-Suyuti (1996) al-Laali al-masnua [Pearls made in fabricated hadiths]. edit.: Abu Abdurrahman Salah ibn Muhammad. – Beirut: Dar al-kutub al-ilmiya. Vol.І. – 442. (In Arabic)

at-Tabarani (1994) al-Mujam al-kabir [The great dictionary]. edit.: Hamdi ibn Abdulmajid as-Salafi. – Cairo: Maktaba ibn Taimiya. Vol.X. – 340. (In Arabic)

at-Tabarani (1995) al-Mujam al-awsat [Middle/Medium dictionary]. edit.: Tariq ibn Awadulla, Abdulmuhsin ibn Ibrahim al-Huseini. – Cairo: Dar al-haramain. Vol.VІ. – 383. (In Arabic)

at-Tirmizi (1975) al-Jami as-sahih [Collection of Hadith]. edit.: Ahmad Muhammad Shakir, Muhammad Fuad Abdulbaqi. – Cairo: Maktaba wa matbaa Mustafa al-Babi al-Halabi. Vol.IV. – 717. (In Arabic)

Bartold V.V. (1993) Tjurki: Dvenadcat lekcii po istorii tureckih narodov Srednej Azii [Turks: The twelve lessons about turkic nations of Central Asia]. – Almaty: Zhalyn. – 192. (In Russian)

Gumilev L. (2003) Drevnie tjurki. Istorija obrazovanija i rascveta Velikogo tjurkskogo kaganata (VI-VIII vv. n. je.) [Ancient Turkic. The history of formation and development of the Great Turkic Khaganate (VI-VIII centuries AD)]. – Sankt-Peterburg: Kristall. – 298. (In Russian)

Halid Q. (1992) Tawarikh khamsa: (Bes tarih) [The Five histories]. trans.: Totenaev B., Zholdasov A. – Almaty: Qazaqstan. – 304. (In Kazakh)

Ibn Abu ad-Dunya (1989) ar-Rida an Allaһi bi qadaiһ [Satisfaction with God’s decree]. edit.: Dyia al-Hasan. – Mumbai: Dar as-salafiya. – 116. (In Arabic)

Ibn al-Faqiһ (1996) Kitab al-buldan [The book of countries]. edit.: Jusuf al-Hadi. – Beirut: Alam al-kitab. – 649. (In Arabic)

Ibn al-Jawzi. (1966) al-Mauduat. edit.: Abdurrahman Muhammad Osman. – Madina: al-Maktaba as-salafiya. Vol.ІІ. – 306. (In Arabic)

Ibn Hajar al-Asqalani. (1959) Fath al-bari sharhu Sahih al-Bukhari [Fath al-Bari, explanation of Sahih al-Bukhari]. – Beirut: Dar al-Marifa. Vol.VІ. – 636. (In Arabic)

Ibn Maja. (2009) Sunan ibn Maja [Collection of Hadith by Ibn Maja]. edit.: Shuaib al-Arnaut, etc. – Cairo: Dar ar-risala al-alamiya. Vol.V. – 389. (In Arabic)

Kattabaji Z. (1972) at-Turk fi muallafat al-Jahiz wa makanatuһum fit-tarikh al-islami hatta awasit al-qarn as-thalith al-һijri [The Turks in Al-Jahiz’s works and their place in Islamic history until the middle of the third century AH]. – Beirut: Dar as-thaqafa. – 332. (In Arabic)

Kitapchi Z. (1985a) Hadislerde Turk ve Turklіk [Turks and Turkishness in Hadiths]. Belgelerle Turk tarihi dergisi. №7. – 26-31. (In Turkish)

Kitapchi Z. (1985b) Hadislerde Turk ve Turklіk (ІІ) [Turks and Turkishness in Hadiths]. Belgelerle Turk tarihi dergisi. №8. – 29-37. (In Turkish)

Kitapchi Z. (1986) Haz. Peygamberin hadislerinde turkler [Turks in the hadiths of the Prophet Muhammad]. Turk dunyasy arastirmalari. №43. – Istanbul: Turkiyat matbagasi. – 1-110. (In Turkish)

Kitapchi Z. (2002) Hz. Muhammed`in kulli risalet davasinda musluman turklerin manevi yeri hadislerin ortaya koydugu bazi gercekler [The spiritual place of Muslim Turks in the cause of Prophet Muhammad's divine prophethood, some facts revealed by the hadiths]. Turk dunyasi arastirmalari. №141. – Istanbul: Turkiyat matbagasi. – 71-81. (In Turkish)

Mojtaba Khalife (2012) Ahammiyate torikhiye Divone lughate turke Mahmude Koshghori [The historical significance of Mahmud Kashghari`s Dictionary of Turkish words]. Pezhuheshi torikh negari wa torikh negori. – Tehran: az-Zahra University. №22 (9). – 45-59. (In Persian)

Muhammad ibn Rasul al-Barzanji al-Huseini (2005) al-Ishaa li ashrat as-saa. edit.: Muhammad Zakarija al-Kandaһlawi. – Jidda: Dar al-minһaj. – 384. (In Arabic)

Muslim. (1991) al-Jami as-sahih. edit.: Muhammad Fuad Abdul-Baqi. – Beirut: Dar ihya at-turath al-arabi. Vol. IV. – 2323. (In Arabic)

Nuruddin Ali ibn Abu Bakr al-Haithami (1991a) Majma az-zawaid wa manba al-fawaid. – Beirut: Dar al-fikr. Vol.V. – 635. (In Arabic)

Nuruddin Ali ibn Abu Bakr al-Haithami (1991b) Majma az-zawaid wa manba al-fawaid. – Beirut: Dar al-fikr. Vol.VI. – 672. (In Arabic)

Omarbekov T., Habizhanova G., Nurtazina N. [& etc.]. (2018) Istorija Kazahstana (Qazaq elі): Uchebnik iz 4-h knig. Kn.1: Territorija Kazahstana s drevnosti do nachala XІІІ veka [History of Kazakhstan (Qazaq country): a textbook of 4 books. Book 1: The territory of Kazakhstan from antiquity to the beginning of the 13th century]. – Almaty: Qazaq University. – 313. (In Russian)

Onur Ahmet (2021) Arabic Texts in the Dîvânu Lugâtit-Turk, with Morphological Comparison Between Arabic and Turkish. Şarkijat Mecmuası. Journal of Oriental Studies. №39. – 1-36. (In Arabic)

Peter B. Golden (1992) An Introduction to the History of the Turkic Peoples: ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East. – Wiesbaden: Harrassowitz. – 483.

Sakally T. (2007) Hadislerde «Turk» mefhumu ve rivayetlerdeki cagristirdigi zihniyetin analizi [Analysis of the concept of «Turk» in the hadiths and the mentality it evokes in the narrations]. Ulusararasi turk dunyasinin islamiyete katkilari sempozyumu. – Isparta: S.D.U. Ilahiyat fakultesi. – 227-241. (In Turkish)

Yylmaz N. (2007) Abbasi ihtilalinde turkler (dis) [Turks in the Abbasid revolution]. – Adapazary: Sakarya University. – 79. (In Turkish)

Zain al-Abidin Mustafa Ridwan (2016) Tafsir al-hadith bi al-hadith tasylan wa tatbiqan wa asaruһu ala fahm an-nass an-nabawi [Interpreting hadith by hadith in terms of its roots, application, and its impact on understanding the prophetic text]. Majallatu kulliya ad-dirasat al-islamiya wa al-arabiya. №32 (2). – Alexandria. Jamiga al-Azhar kulliya ad-dirasat al-islamiya wa al-arabia banat. – 226-335. (In Arabic)

Zhamashev A., Mazhen E., Zhomart D. (2023) Temіrqazyq (Qazaq zherіndegі islam dіnіnіng otkenі men bugіnі): monografiya [Polaris (Past and present of Islam in Kazakh land): monograph]. – Almaty: Dauir. – 672. (In Kazakh)

Zhamashev A.Sh. (2022) Sajyn dalanyng sanglaq ghulamalary [Prominent scholars of the vast field]. – Almaty: Dauіr. – 508. (In Kazakh)

Дополнительные файлы

Опубликован

2024-03-20