«Кемел адам» тұжырымы және оның аксиологиялық мәні
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v29.i1.r5Кілттік сөздер:
кемел адам, Ибн Араби, тасаууыф, мұсылман ойшылдары, исламАннотация
Мақалада соңғы уақыттарда Қазақстан қоғамында қайта жаңғырту көзделген «Кемел адам» тұжырымы төңірегінде туралы сөз болады. Кемел адам тұжырымы Ибн Араби секілді мұсылман ойшылдардан басталған, Тасаууыф ілімінде ерекше орын алған, қазақ даласында Абайға дейінгі аралықта әркез көтеріліп келген тақырып. Кемел адам тұжырымына берген мұсылман ойшылдардың анықтамалары, осы ұғымның әр қырын ашудағы ерекшеліктер, тасаууыфтағы мәні, жалпы аксиологиялық құндылығын ашудың мәні зор. Ол қазіргі қоғамдағы бірқатар келеңсіздіктерге: адами қасиеттерден ажырау, діни төзімсіздік, рухани моралдық құндылықтардың азаюы, дегредация т.с.с. алдын алуға қаншалықты септігін тигізе алады? Осы сұраққа жауаппен қатар адамдық кейпінен ажыраған пенде мен адамгершілік рухани толысқан пенде бейнесі, олардың қоғам үшін мәні туралы қарастырылады. Кемел адам - әлемді, қоғамды дұрыс жолға бастайтындығы, сондай-ақ ел ішінде туралықты жаяды, адамдар арасындағы нашар әдеттерді айыптайды, одан гөрі тәртіпті насихаттайдығы туралы айтыла келе, көптеген ғұламалардың айтылған идеяларына тоқталып, біраз мәселелер талданады. Жақсы білім заттар мен құбылыстардың астарына үңіліп, соған сай жаңа өмір қалыптастыру мәселелері де жан-жақты айтылды.
Түйін сөз: кемел адам, Ибн Араби, тасаууыф, мұсылман ойшылдар, ислам
Библиографиялық сілтемелер
Akot B. (2013) Degerler egitimi acisindan insani kamil dusuncesi ve gunumuzde karsilasilan zorluklar. Journal of Islamic Research. №24 (11). – 56-70.
Asim Efendi (1305) Kamus tercemesi. – Istanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. C. II. – 871-873.
Cebecioglu E. (2004) Tasavvuf terimleri deyimleri sozlugu. – Istanbul: Anka yayinlari. – 302.
Cili A. (1383/1963) El-Insanul-kamil. I-II. – Istanbul: Kitsan. – 471.
Kilic E. (2015) Muhyiddin Ibnul-Arabi, DIA. С. XX. – Istanbul: Diyanet Vakfi. – 493-516.
Kilic E. (2015) Ibnul Arabi. – Istanbul: ISAM yayinlari. – 126-127.
Muhiddinov M., Eltazarov J. (2014) Ali Sîr nevâyî’nin eserlerinde kâmil insan kavraminin yorumuve onun çağdaş «insani gelişim» düşüncesiyle felsefi-estetik açidan bağlantilari // Düşüncesiyle Felsefi-Estetik Açıdan Bağlantıları”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs Eskişehir 2013. – Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). – 489-499.
Navoiy A. (1960) Hamsa, Tenkidi Metin, Neşrge tayyarlavçi P.Şemsiyev. – Taşkent: Fan. –48.
Nesefi A. (1997) Hakikatlerin ozu (Zubdetul hakakik), cev.: M. Murat Tamar. – Istanbul: Insan Yayinlari. – 112.
Simsek H. (2016) Tasavvufi dusuncede kamil insan karakteri ve insasi. Uluslararasi kişilik ve karakter inşâsinda dinin yeri sempozyumu. 10-12 haziran 2016. – Ordu: Ordu universitesi. – 431-441.
Sinanoglu A. (2008) Islâm düşüncesinde "insan-i kâmil" anlayişi ve Allah ile ilişkilendirilmesinin teolojik değeri // KELAM ARAŞTIRMALARI DERGISI 6:2. – Ankara: Yayin. – 93-114.
Анарбаев Н., Әкімханов А. (2015) Құран Кәрім (қазақша түсіндірмелі аударма). – Алматы: «Көкжиек» баспасы. – 624.
Қажыбай А. «Толық адам» тағылымы // https://egemen.kz/article/254633-tolyq-adam-taghylymy
Омаров Д. Абай толық адам туралы // https://adebiportal.kz/kz/news/view/abai_tolik_adam_turali__22874
References
Akot B. (2013) Degerler egitimi acisindan insani kamil dusuncesi ve gunumuzde karsilasilan zorluklar [The idea of human perfection in terms of values education and the difficulties encountered today]. Journal of Islamic Research. №24 (11). – 56-70. (in Turkish)
Anarbaev N., Ukimkhanov A. (2015) Qur`an Karim [Kazakh explanatory translation]. – Almaty: "Kokzhiek" baspasy, 624. (in Kazakh)
Asim Efendi (1305) Kamus tercemesi [Kamus translation]. – Istanbul: Erzincan. C. II. – 871-873. (in Turkish)
Cebecioglu E. (2004) Tasavvuf terimleri deyimleri sozlugu [Dictionary of Sufi terms and idioms]. – Istanbul: Anka yayinlari. – 302. (in Turkish)
Cili A. (1383/1963) El-Insanul-kamil. I-II [Al-Insanul-kamil]. – Kahire: – Istanbul: Kitsan. – 471. (in Turkish)
Kajybai A. ``Tolyk adam tagylymy`` // https://egemen.kz/article/254633-tolyq-adam-taghylymy
Kilic E. (2015) Muhyiddin Ibnul-Arabi, DIA. С. XX [Muhyiddin Ibnul-Arabi, DIA. C. XX]. – Istanbul: Diyanet Vakfi. – 493-516. (in Turkish)
Kilic E. (2015) Ibnul Arabi. – Istanbul: ISAM yayinlari. – 126-127. (in Turkish)
Muhiddinov M., Eltazarov J. (2014) Ali Sîr nevâyî’nin eserlerinde kâmil insan kavraminin yorumuve onun çağdaş «insani gelişim» düşüncesiyle felsefi-estetik açidan bağlantilari // Düşüncesiyle Felsefi-Estetik Açıdan Bağlantıları”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs Eskişehir 2013 [World of Turkic Sages Summit: Meeting of Sultans of Hearts]. – Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). – 489-499. (in Turkish)
Navoiy A. (1960) Hamsa, Tenkidi Metin, Neşrge tayyarlavçi P.Şemsiyev [Hamsa, Criticism Metin, Publisher P. Shemsiyev]. – Taşkent: Fan. – 48. (in Uzbek)
Nesefi A. (1997) Hakikatlerin ozu (Zubdetul hakakik), cev.: M. Murat Tamar [The essence of truths (Zubdetul hakakik), trans.: M. Murat Tamar]. – Istanbul: Insan Yayinlari. – 112. (in Turkish)
Omarov D. Abai tolyk adam turaly // https://adebiportal.kz/kz/news/view/abai_tolik_adam_turali__22874
Simsek H. (2016) Tasavvufi dusuncede kamil insan karakteri ve insasi. Uluslararasi kişilik ve karakter inşâsinda dinin yeri sempozyumu. 10-12 haziran 2016 [Perfect human character and human nature in Sufi thought. International symposium on the place of religion in personality and character building. 10-12 June 2016]. – Ordu: Ordu universitesi. – 431-441. (in Turkish)
Sinanoglu A. (2008) Islâm düşüncesinde "insan-i kâmil" anlayişi ve Allah ile ilişkilendirilmesinin teolojik değeri // KELAM ARAŞTIRMALARI 6:2 [The understanding of "perfect human being" in Islamic thought and the theological value of associating it with God // KELAM RESEARCH 6:2]. – Ankara: Yayin. – 93-114. – 93-114. (in Turkish)
