«Иршад ал-Мулуук уа ас-Салатиин» еңбегіндегі діни дүниетанымдардың ислам мәдениетіндегі көрінісі
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v33.i1.r7Аннотация
Мақалада ортағасырлық түркі дүниетанымының көрінісі, түркі рухани мәдениетінің ислам әлеміне әсері мен өзара сабақтастығы, түркілерден шыққан қыпшақ этностық тобының тілдік ерекшеліктері мен олардың ислам мәдениетімен байланысы, түркі тілінің кең ареалға таралғандығы мен қоғамдағы алатын орны, ислам әлемінде қыпшақ тілін үйрету, оның тілдік және грамматикалық ерекшеліктері ескеріліп оқытылғандығы, қыпшақ тілінің ислам әлемі қоғамдық қатынасында маңызды рөл атқарғандығы қарастырылады. Сол кезеңде (XIVғ.) жазылған араб тіліндегі діни еңбектердің түсіндірмесі ретінде қоғамда қыпшақ тілінде де діни трактаттардың жазылғандығы, олардың түпнұсқалары мен көшірмелері, заманындағы діни-бағыттық трактаттар мен классикалық әдебиеттердің қыпшақ тіліндегі аудармасы талқыланады. XIV ғасырда қыпшақ тілінде жазылған «Иршәдул-мулук уәс-салатин» еңбегі түркі тілі мен әдебиеті тарихында ең маңызды еңбек болғандығы, ондағы түркі мәдениеті мен дүниетанымының ислам әлемімен сабақтасқандығы, бұл діни трактатта терминдердің басым бөлігінің қыпшақ тілінде берілгендігі талқыланады. Сонымен қатар еңбектің тек қана түркілер арасында емес, тұтастай ислам әлемінде маңызды еңбектің біріне айналғандығы талқыланады. Қолжазба Александрия әмірі Сайфи Баджман бұйрығымен қыпшақ тілінде жазылғандығы туралы мағлұмат беріліп, қолжазба мәтіндеріне герменевтикалық және текстологиялық талдаулар жасалады.
Түйін сөздер: түркі әлемі, ортағасырлық қыпшақ кеңістігі, ислам мәдениеті, түркі дүниетанымы, қыпшақ тілі
Библиографиялық сілтемелер
Brockelmann, C. (1898) GAL, Geschichte der arabishen Litteratur. – Berlin. В.І. – 1072.
Ceric, M. (1995) Roots of Synthetic Theology in Islam. A study of the Theology of Abu Mansur al-Maturidi. – Kuala Lumpur: ISTAC. – 456.
Ibn el-Fakih (1885). Kitab el-Buldan. De Goeje. – Leyden: Elzeviriana. – 398.
Islam Ansiklopedisi (2020). – Ankara: TDV Yayınları / İSAM Yayınları. – 529.
Kаvakçı, Y. (1976) ХІ ve XII asırlarda Karahanıylar davrinde Mavara an-Nahr Islam Hukukçıları. – Ankara: Otto – 305.
Şeşen, Ramazan (1988) Ebû Osman Amr b. Bahr, Hilâfet Ordusunun Menkіbeleri ve Türkler’in Fazîletleri. – Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. – 378.
Toparlı, Recep (1992). Irşadül mülük ve es-selatın. – Ankara: ATATÜRK kültür, dil ve tarıh yüksek kurumu, türk dil kurumu yayınları. – 627.
Van Ess J. (1970). The logіcal structure of Islamіc Theology. Logіc іn Classіcal Culture. Edіted by G. E. Von Grunebaum. – Otto Harrossowіtz. Р. – 50.
Берке Факиһ (1385) «Иршәдул-мулук уәс-салатин» қолжазбасы. – Стамбул: Сулаймания кітапханасы, Аясофья бөлімі №1016. – 498.
Yaşar Çağbayır (1996). Bilge Kağan Yazıtı. Sevim Yörük-Yaşar Yörük. Açıklamalı Atasözleri Sözlüğü. – İstanbul: Serhat yayınları. – 293 s.
References
Brockelmann, C. (1898). GAL, Geschichte der arabishen Litteratur [History of Arabic Literature]. – Berlin. В.І. – 1072.
Ceric, M. (1995). Roots of Synthetic Theology in Islam. A study of the Theology of Abu Mansur al-Maturidi. – Kuala Lumpur: ISTAC. – 456.
Ibn el-Fakih (1885). Kitab el-Buldan [The book of countries]. De Goeje. – Leyden: Elzeviriana. – 398.
Islam Ansiklopedisi (2020). [Islamic Encyclopedia]. – Ankara: TDV Yayınları / İSAM Yayınları. – 529.
Kаvakçı, Y. (1976). ХІ ve XII asırlarda Karahanıylar davrinde Mavara an-Nahr Islam Hukukçıları [Mavara an-Nahr Islamic Lawyers in the ХІ and XII centuries under the Karakhanids]. – Ankara: Otto – 305.
Şeşen, Ramazan (1988). Ebû Osman Amr b. Bahr, Hilâfet Ordusunun Menkіbeleri ve Türkler’in Fazîletleri [The Legends of the Caliphate Army and the Virtues of the Turks]. – Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. – 378.
Toparlı, Recep (1992). Irşadül mülük ve es-selatın [Guiding the sultans]. – Ankara: ATATÜRK kültür, dil ve tarıh yüksek kurumu, türk dil kurumu yayınları. – 627.
Van Ess J. (1970). The logіcal structure of Islamіc Theology. Logіc іn Classіcal Culture. Edіted by G. E. Von Grunebaum. – Otto Harrossowіtz. – 50.
Berke el-Fakih. «Иршәдул-мулук уәс-салатин» қолжазбасы [The manuscript of «Guiding the sultans» қолжазбасы]. – Стамбул: Сулаймания кітапханасы, Аясофья бөлімі №1016. – 498.
Yaşar Çağbayır. (1996). Bilge Kağan Yazıtı. Sevim Yörük-Yaşar Yörük. Açıklamalı Atasözleri Sözlüğü. [Bilge Kagan Inscription. Sevim Yörük-Yaşar Yörük. Annotated Dictionary of Proverbs]. – İstanbul: Serhat yayınları, 1996. – 293.
