Исламның Орталық Азияда таралу ерекшеліктері (Өзбекстан мысалында)
DOI:
https://doi.org/10.26577/EJRS.2022.v30.i2.r10Кілттік сөздер:
араб жаулап алуы, халифат, монотеистік дін, Мұхаммед пайғамбар, МәуеранахырАннотация
Тәуелсіздік жылдарында Өзбекстанда Ислам және ислам мәдениеті мәселелері бойынша зерттеулер күшейе түсті. Ұлттық рухани мәдениетті, құндылықтарды, дәстүрлерді сақтау және дамыту бойынша кең ауқымды жұмыс жүргізілуде. Бұл мақаланың мақсаты – Орталық Азия аймағында, атап айтқанда Өзбекстанда исламның таралуын зерттеу. Араб түбегінде исламның пайда болуына және VII ғасырдың екінші жартысынан бастап Орталық Азия мемлекеттерін жаулап ала бастаған үлкен теократиялық мемлекет – Араб халифатының құрылуына әкелген процестер талданады. Ұзақтығы, мақсаттары мен нәтижелері бойынша ерекшеленетін жаулап алу саясатының төрт кезеңі ашылады. Араб халифаты Мавераннахрды жаулап алуға өзінің кірісінің ең бай көздерінің бірі ретінде қарағаны атап өтілді. Мұхаммед пайғамбар бұл жорықтарды көрші елдерге ресми түрде идеологиялық мақсатта – исламды тарату мақсатында жасаған. Арабтардың жергілікті халықты жеңу себептері талданады. Негізгі себеп тек арабтардың күшімен ғана емес, сонымен бірге олар басып алған елдердің ішкі әлсіздігімен, саяси және экономикалық бөлшектенуімен де түсіндіріледі. Бірнеше шағын мемлекеттерге бөлінген Орта Азия да оларға айтарлықтай қарсылық көрсете алмады. Жүз жылға жуық уақытқа созылған Арабтардың Орталық Азияны жаулап алуы VIII ғасырдың 30-40 жылдарында аяқталды. Арабтар өздерін жаулап алушы ретінде ұстады-олар тонап, лайықты тұрғын үйлерді алып, иелерін үйлерінен шығарды, қолөнершілерді жинады, суару жүйелерін қиратты, нәтижесінде жерлер шөлге айналды. Арабтардың халықты қанауының бұл әрекеттері мен қатыгез түрлері көтерілістерге әкелді. Мұқанна бастаған көтеріліс сипатталады. Басқа да халықтық азаттық қозғалыстар болды, осылайша исламның таралуы ұзақ және күрделі жолдан өткенін көрсетеді. Бүгінде Ислам Өзбекстанның басым діні болып табылады.
Түйін сөздер: араб жаулап алуы, халифат, монотеистік дін, Мұхаммед пайғамбар, Мәуеранахыр
Библиографиялық сілтемелер
Абдакимов А., Бегалинова К., Кенжин К. и др. (2007) Казахстан – центр межконфессионального согласия: Книга-альбом. – Астана: Государственное учреждение «НИиАЦ по вопросам религии» МЮ РК. – 96.
Алиярлы, С. ред. (2009) История Азербайджана. С древнейших времен до 70-х гг. ХIХ в. – Баку: «Ciraq». – 784.
Арабо-мусульманская философия//Электронный источник: https:// iphlib.ru/library/collection/newphilenc/document/HASH0 . – Дата обращения: 15.10.2021
Бартольд В.В. (1964) Исмаил б.Ахмад.// Бартольд В.В. Сочинения. Т. II, Ч. 2: Работы по отдельным проблемам истории Средней Азии. – М.: Наука. – 522.
Бируни Абу Райхан (1957) Избранные произведения. Т.І. Памятники минувших поколений. – Ташкент: АН УзССР. – 516.
Гафуров Б.Г. (2009) Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история. Книга II. – Душанбе: «Ирфон». – 480.
Лимэн Оливер (2007) Введение в классическую исламскую философию /Пер. с ангд. – М.: «Весь Мир». – 280.
Пиотровский М.Б. (1980) Послесловие// В кн. Ирвинг Н. Жизнь Мухаммеда. – Алма-Ата: Жазушы, 1990. – 304
Советская историческая энциклопедия (1965). – М.: Советская Энциклопедия. – Т. VI. – статья «Исмаил Самани». – 351.
Тревер К.В., Якубвский А.Ю., Воронец М.Э. (1950) История народов Узбекистана. Том І. С древнейших времен до начала XVІ века. – Ташкент: АН УзССР. – 474.
Фролова Е.А. (2006) История арабо-мусульманской философии. Средние века и современность: Учебное пособие. – М: ИФ РАН. – 199.
References
Abdakimov A., Begalinova K., Kenzhin K. i dr. (2007) Kazakhstan – tsentr mezhkonfessionalnogo soglasiya: Kniga-albom [Kazakhstan – the center of interfaith harmony: Book-album]. – Astana: Gosudarstvennoe uchrezhdenie «NIiATs po voprosam religii» MYu RK. – 96. (in Russian)
Aliyarly, S. ed. (2009) Istoriya Azerbaidzhana. S drevneishikh vremen do 70 g. XIX v. [History of Azerbaijan. From ancient times to 70 years of the twentieth century]. – Baku: «Ciraq». – 784. (in Russian)
Arabo-musulmanskaya filosofiya.//Elektronnyi istochnik: https:// iphlib.ru/ library/collection/newphilenc/document/HASH0. Data obrashcheniya: 15.10.2021
Bartold V.V. (1964) Ismail b.Akhmad.//Sochineniya. - M.: Nauka. -522. (in Russian)
Biruni Abu Raikhan. (1957) Izbrannye proizvedeniya. Vol I. Pamyatniki minuvshikh pokolenii [Selected works. Vol I. Monuments of past generations]. – Tashkent: AN UzSSR. – 516. (in Russian)
Frolova E.A. (2006) Istoriya arabo-musulmanskoi filosofii. Srednie veka i sovremennost: Uchebnoe posobie. — M.: IPh. RAN. – 199. (in Russian)
Gafurov B.G. (2009) Tadzhiki. Drevneishaya, drevnyaya i srednevekovaya istoriya [Tajiks. Ancient, ancient and medieval history]. Book II. – Dushanbe: «Irfon». – 480. (in Russian)
Limen Oliver (2007) Vvedenie v klassicheskuyu islamskuyu filosofiyu [Introduction to Classical Islamic Philosophy]. /tr. from Eng. – M.: Izdatelstvo «Ves Mir». – 280.
Piotrovskii M.B. (1980) Posleslovie.// V kn. Irving N. Zhizn Mukhammeda [Afterword.// In the book. Irving N. Life of Muhammad]. Alma-Ata: Zhazushi? 1990/ - 304. (in Russian)
Sovetskaya istoricheskaya entsiklopediya (1965). – M.: Sovetskaya Entsiklopediya. Vol. 6. — statya «Ismail Samani». – 351. (in Russian)
Trever K.V., Yakubvskii A.Yu., Voronets M.E. (1950) Istoriya narodov Uzbekistana. S drevneishikh vremen do nachala XVI veka, Vol. I. – Tashkent: AN UzSSR. – 474. (in Russian)
