Діни сананың қалыптасуындағы киелілік феномені: діни-феноменологиялық дискурс
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v32.i4.r4Кілттік сөздер:
дін феноменологиясы, киелілік, қасиеттілік, сакралды, діни сана, діни сенімАннотация
Мақалада діни сананың қалыптасуындағы ерекше мәні бар киелілік феномені қарастырылады. Зерттеу жұмысы киелілік ұғымын тарихи-әлеуметтік, салыстырмалы-герменевтикалық, діни-феноменологиялық тәсілдер арқылы талдайды. Талдау нәтижесінде киелілік ұғымының теориялық-әдістемелік негіздері ұсынылады. Осы тұста, оның дінтанудағы, теологиядағы, жалпы діндегі ғылыми және тәжірибелік мәніне сипаттама беріледі. Сондай-ақ, киелілік онтологиялық тұрғыдa күнделікті болмыстaн aжырaтылaтын шынaйылықтың жоғaрғы деңгейі, гносеологиялық тұрғыдaн aқыл жетпейтін aқиқaт білім, феноменологиялық тұрғыдa тaңқaлдырaтын ғaжaп дүние, aксиологиялық тұрғыдa aбсолютті, имперaтивті құбылыс екендігі айқындалады. Келесі кезекте, киелілік феноменінің діни санадағы рөліне мән беріледі. Себебі, діннің рухани өмір саласы ретіндегі мазмұны мен ерекшелігін діни сана белгілейді, дәл осы сана діннің әлемнің практикалық-рухани дамуының басқа әдістерінен салыстырмалы түрде ажырата алады. Діни сананың бірқатар ерекшеліктері бар: сезіну арқылы туындаған көрнекілік, қиял арқылы жасалған бейнелер, символизм, күшті эмоционалдық байлық секілді. Осындай ерекшеліктерді киелілік құбылысы арқылы сипаттауға да болады. Оған қоса, діни сананың қалыптасуындағы маңызды мәнін құрайтын киелілік ұғымы құпиялық пен шынайы сезінумен байланысты туындайды. Жүргізілген зерттеудің құндылығы ретінде дін феноменологиясы киелілік ұғымын ғылыми объективтілік тұрғыда қарастырып, киеліліктің жалпы дінде, культте, діни түсінік пен діни санада кездесетін негізгі формаларын анықтайтындығын көрсетуге болады.
Түйін сөздер: дін феноменологиясы, киелілік, қасиеттілік, сакралды, діни сана, діни сенім.
Библиографиялық сілтемелер
Дюркгейм, Э. (1996) Элементарные формы религиозной жизни. Тотемическая система в Австралии / пер. А.Б. Гофмана. – М.: Элементарные формы. – 260.
Забияко, А. (1998) Сакральное, Культурология. XX век. Энциклопедия. – СПб.: Университетская книга. – 250.
Зёдерблом, Н. (1998) Становление веры в Бога. В кн.: Мистика. Религия. Наука. Классики мирового религиоведения. Антология. – М.: Канон. – 360.
Кайуа, Р. (2003) Миф и человек. Человек и сакральное. – М.: ОГИ. – 239.
Маретт, Р. (1998) Формула табу-мана как минимум определения религии. В кн.: Мистика. Религия. Наука. Классики мирового религиоведения. Антология. – М.: Канон. – 360.
Мосс, М. (2000) Социальные функции священного. Избранные произведения / пер. с французского под общей редакцией Утехина И. В. – М.: Евразия. – 448.
Отто, Р. (2008) Священное. Об иррациональном в идее божественного и его соотношении с рациональным. – М.: Политиздат. – 225.
Топоров, В. (1995) Святость и святые в русской духовной культуре. Т.1. – М.: РГГУ. – 445.
Хайлер, Ф. (1996) Проявления и сущность религии. – Штутгарт: ORT Publishing. – 306.
Шелер, М. (1994) Формализм в этике и материальная этика ценностей. Избранные произведения / пер. Денежкина А.В., Малинкина А.Н., Филлипова А.Ф. – М.: Гнозис. – 320.
Шлейермахер, Ф. (1994) Речи о религии к образованным людям, ее презирающим / пер. с нем. и пред. С.Л.Франка. – СПб: Алетейя. – 432.
Элиаде, М. (1994) Священное и мирское / Пер. с фр., предисл. и коммент. Н.К.Гарбовского. – М.: Изд-во МГУ. – 144.
Юм, Д. (1996) Философские опыты о человеческом познании. – М.: Канон. – 299.
References
Dyurkgeym, E. (1996) Elementarnyye formy religioznoy zhizni. Totemicheskaya sistema v Avstralii / per. A.B. Gofmana. [Elementary forms of religious life. Totem system in Australia/ translation by A.B. Hoffmann.] – M.: Elementarnyye formy. – 260 s. (In Russian)
Eliade, M. (1994) Svyashchennoye i mirskoye / Per. s fr., predisl. i komment. N.K.Garbovskogo. [Sacred and mundane / Translation from French by N.K. Garbovsky.] – M.: Izd-vo MGU. – 144 s. (In Russian)
Kayua, R. (2003) Mif i chelovek. Chelovek i sakral'noye. [Myth and Man. Man and the sacred.] – M.: OGI. – 239 s. (In Russian)
Khayler, F. (1961) Proyavleniya i sushchnost' religii. [Manifestations and essence of religion.] – Shtutgart: ORT Publishing. – 306 s. (In Russian)
Marett, R. (1998) Formula tabu-mana kak minimum opredeleniya religii. V kn.: Mistika. Religiya. Nauka. Klassiki mirovogo religiovedeniya. Antologiya. [The taboo-mana formula is at least a definition of religion. In the book: Mysticism. Religion. The science. Classics of world religious studies. Anthology.] – M.: Kanon. – 360 s. (In Russian)
Moss, M. (2000) Sotsial'nyye funktsii svyashchennogo. Izbrannyye proizvedeniya / per. s frantsuzskogo pod obshchey redaktsiyey Utekhina I. V. [Social functions of the sacred. Selected works / trans. from French under the general editorship of Utekhin I.V.] – M.: Yevraziya. – 448 s. (In Russian)
Otto, R. (2008) Svyashchennoye. Ob irratsional'nom v ideye bozhestvennogo i yego sootnoshenii s ratsional'nym. [Sacred. On the irrational in the idea of the divine and its relation to the rational.] – M.: Politizdat. – 225 s. (In Russian)
Sheler, M. (1994) Formalizm v etike i material'naya etika tsennostey. Izbrannyye proizvedeniya / per. Denezhkina A.V., Malinkina A.N., Fillipova A.F. [Formalism in ethics and material ethics of values. Selected works / trans. Denezhkina A.V., Malinkina A.N., Fillipova A.F.] – M.: Gnozis. – 320 s. (In Russian)
Shleyyermakher, F. (1994) Rechi o religii k obrazovannym lyudyam, yeye prezirayushchim / per. s nem. i pred. S.L.Franka. [Speeches about religion to educated people who despise it / translated from German by S.L. Frank.] – SPb: Aleteyya. – 432 s. (In Russian)
Toporov, V. (1995) Svyatost' i svyatyye v russkoy dukhovnoy kul'ture. [Holiness and saints in Russian spiritual culture.] T.1. – M.: RGGU. – 445 s. (In Russian)
Yum, D. (1996) Filosofskiye opyty o chelovecheskom poznanii. [Philosophical experiments on human knowledge.] – M.: Kanon. – 299 s. (In Russian)
Zabiyako, A. (1998) Sakral'noye, Kul'turologiya. XX vek. Entsiklopediya. [Sacred, Culturology. XX century. Encyclopedia.] – SPb.: Universitetskaya kniga. – 250 s. (In Russian)
Zoderblom, N. (1998) Stanovleniye very v Boga. V kn.: Mistika. Religiya. Nauka. Klassiki mirovogo religiovedeniya. Antologiya. [The development of faith in God. In the book: Mysticism. Religion. The science. Classics of world religious studies. Anthology.] – M.: Kanon. – 360 s. (In Russian)
