Үнді субконтинентіндегі сопылық тариқаттардың қалыптасу тарихы
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v33.i1.r3Аннотация
Мақалада сопылық ұғымы және Деобанд ғалымдарының «тасаууф» іліміне қатысты ұстанымдары айшықталып, сондағы сопылық тариқаттардың генезисі мен генеалогиясы хронологиялық тұрғыдан зерделенеді және деобандтықтардың сопылық мәселелеріне қатысты ұстанымдары баяндалып, тұжырымдалады. Бүгінгі таңда Үнді субконтинентіндегі Деобанд мектебімен байланысты сопылық дәстүр мен тариқаттарды зерттеу өзекті болып тұр. Сондықтан мақалада Үнді субконтинентіндегі мұсылмандарының діни ұстанымдарының басым бөлігін құрайтын Деобанд мектебі мен Барелви мектебі Шах Уалиуллаһ Дәһләуиден бастау алып қалыптасқана қарамастан кейін Деобанд мектебінің негізін қалаушы Мұхаммед Қасым Нанутәуи, Халил Ахмед Сахаранпури, Рашид Ахмед Гангохи және Әшраф Әли Танавиден мен Барелви мектебінің негізін қалаушы Ахмед Раза Хан Барелвидің арасындағы сопылыққа қатысты туындаған таласты мәселелерге ғылыми талдау жасалады. Зерттеудің мақсаты – Үнді субконтинентіндегі сопылық тариқаттардың діни көзқарастары мен ұстанымдарын зерттеу және Деобанд мектебі мен Барелви мектебі ғалымдарының көзқарастары мен ұстанымдарын салыстыру арқылы елдегі діни ахуалға талдау жасау. Үндістан мұсылмандарының бөлініуі тек сол аймақпен ғана шектелмей, бірқатар мұсылман елдерінде де бірліктің ыдырауына белгілі деңгейде ықпал етуде. Сол себепті мұндай үрдісті теологиялық, компаративистикалық әдістер негізінде зерттеп-зерделеу біз үшін де маңызды.
Түйін сөздер: Үндістан, сопылық, тариқат, Деобанд, Барелви.
Библиографиялық сілтемелер
Абдул Қадир Ғиса әл-Халби (2001) Хақаийқ ғән әт-Тасаууф. – Қаһира: Дәрул ғирфан. – 566.
Абдул Рашид Путхия (2017) «Ислам дүнясында діни акымлар ве гүнжел меселелер» Түркия Диянет Уакфы III Ұлысларарасы Өгренсі Семпозиму, Деобанд ве Барелви харекетлеріні узлаштырма чабасы ачысындан Хиндістан мұсылманларынын гележегі. 24-25 Март, 2017. – Ыстанбул: Иктисад. – 520.
Абдулхамит Біришик (2015) Пакістанда діни групларын/япыларын анатомисы ве бірлікте иола девамын имканы. – Бурса: Исам. – 390.
Ахмад А. (2009) Сейид Ахмед Шеһид Барелви ве харакаты, Студиес. – Ыстанбул: Енсар. – 320.
Ахмед Ғ. (1934) Хақиқатул-уахи, Қадиян. – Димашқ: «ән-Нұр» баспасы. – 362.
Ахмед Сахаранпури Халил (2007) Әл-Муһаннад әл-Мүфәннәд. – Деобанд: Итихад Буук Дипод. – 370.
Байтенова Н.Ж., Дүйсенбаева А.Қ. (2012) Исламдағы сопылық бағыт жəне оның Қазақстанда таралуы, ҚазҰУ Хабаршысы. Философия, мəдениеттану және саясаттану сериясы. №1 (38). - 162.
Етхем Рухи Фигал (2015) XIX ғасыр соңындағы Үндістан (Мәзһабтар тарихы негізінде зерттеу). – Измир: Докуз ейлул университеті. – 230.
Құрбанұлы С. (2019) Исламдағы сопылық. https://www.muftyat.kz/kk/articles/sermons/2019-03-05/18508-sansyizbaj-rbanlyi-islamdayi-sopyilyi/ Қаралған күні: 20.10.2022
Мұстафа Ужампади (2019) Тематик тасаууф топлантылары-2, Хиндистанда суфи харекеттер. – Анкара: Ұзын джитал. – 460.
Мұхаммед Ғұбайдуллаһ әл-Қасими (2000) Дәрул ғұлум Деобанд. – Һинд:Деобанд. – 840.
Хожамуратов Э. (2021) Сопылық – исламның рухы. http://mazhab.kz/kk/maqalalar/din-men-dastur/sopylyq-islamnyn-ruhy-5501 Қаралған күні: 20.10.2022
Хуля Күчук (2005) Ана хатларила Тасаууф тарихыне гіріш. – Ыстанбул: «Енсар» баспасы, 4. – 280.
Юрдайдин (2006) Ислам тарихы. – Анкара: Ишык. – 294.
References
Abdul Qadir Gisa al-Halbi (2001) Haqaiq gan at-Tasauuf [Facts about Sufism]. – Kahira: Darul girfan. – 566. (in Arabic)
Abdul Rashid Puthia (2017) Islam duniasynda dini akymdar ve gunzhel meseleler” Turkia Dianet Uakfy III Ulyslararasy ornegi simpuzimy. Deoband ve Barelvi hareketlerini uzlashtyrma shabasy ashysyndan Hindistan musylmanlarynyn gelezhegi [Religious movements in the Islamic world and today's problems. "III International Practical Conference of the religious board foundation of Turkey. The perspective of Muslims of India in the practice of Deoband and Barelvi schools]. 24-25 Mart, 2017. – Istanbul: Iktisad. – 520. (in Turkish)
Abdulhamid Birishik (2015) Pakistanda dini gruplaryn/iapylaryn anatomisy ve birlikte iola devamyn imkany [Anotomy of religious groups/sect in Pakistan and possibility of parallel development]. – Bursa: Printhouse Isam. – 390. (in Turkish)
Ahmad, A. (2009) Seid Ahmet Shehid Barelvi ve harakaty, Studies [Seid Ahmet Shahid Barelvi and school Studies]. – Istanbul: Ensar. – 320. (in Turkish)
Ahmed Saharanpuri Halil (2007) Al-Muhannad alal-Mufannad [The Sword against the Disproved]. – Deoband: Al-mizan. – 370. (in Arabic)
Baitenova, N., Duisenbaeva, A. (2012) Islamdagy sopylyq bagyt zhane onyn Qazaqstandagy taraluy [Islamic Sufism and its spread in Kazakhstan], QazUU Khabarshysy, Filosofia seriasy. Madeniettanu seriasy. Saiasattanu seriasy. №1 (38). 2012. 162. (in Kazakh)
Ethem Ruhi Figal (2015), XIX gasyr sonyndagy Hindistan (Mazhabtar tarihy negizinde zertteu) [Hindistan in the late nineteenth century] (Research based on mazhabs). – Izmir: Dokuz eylul universiti. – 230. (in Turkish)
Kurbanuly S. (2019), Islamdagy sopylyk [Sufism in Islam]. https://www.muftyat.kz/kk/articles/sermons/2019-03-05/18508-sansyizbaj-rbanlyi-islamdayi-sopyilyi/Karalgan kuni 20.10.2022. (in Kazakh)
Mustafa Uzhampadi (2019), Tematik tasauuf toplantylary, Hindistanda sufi hareketter [The main sect of Sufism, Sufi studies in India. – Ankara: Uzyn dzhital. – 460. (in Turkish)
Muhammed Gubaidulla al-Qasimi (2000), Darul gulum Deoband [darul uloom deoband]. – Hind: Deoband. – 840. (in Arabic)
Hozhamuratov E (2021), Sopylyk – islam ruhy [Sufism-the spirit of Islam]. http://mazhab.kz/kk/maqalalar/din-men-dastur/sopylyq-islamnyn-ruhy-5501) Karalgan kuni 20.10.2022. (in Kazakh)
Hulia Kushuk (2005), Ana hatlarila Tasauuf tarihyne girish [An introduction to Tasawwuf based on the basics]. – Istanbul: Ensar, 4. – 280. (in Turkish)
Iurdaidyn (2006), Islam tarihy [History of islam]. – Ankara: Ishyk. – 294. (in Turkish)
