Исламдық қаржы өнімдерінің діни негіздері: мудараба, мушарака және мурабаха
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v34.i2.r8Кілттік сөздер:
исламдық қаржы, теория, өсімқорлық, исламдық қаржы өнімдер, мудараба, мурабаха, мушаракаАннотация
XX ғасырда отаршылдықтан тәуелсіздігін жаңа алған мұсылман елдерінің көпшілігінде діни тағылымдарды қайта жандандыру тенденциясы көрініс тапты. Исламның өмірдің түрлі салаларын қамтыған әмбебап дін екендігі туралы жиі айтылып, ислам тағылымдарын қоғамның әлеуметтік-экономикалық саласында қолдану бастамалары көтерілді. Осындай ұлттық, діни бірегейлікті жандандыруға бағытталған ұмтылыстардың аясында қоғамдық талқыға алынған басты мәселелердің бірі елдегі өсімқорлықпен жұмыс істейтін батыстық үлгідегі банктердің қызметі болды. Мұсылман жұртшылығының өсіммен жұмыс істейтін дәстүрлі банктерге наразылығы шариғат талаптарына сәйкес балама қаржы жүйесін құру қажеттілігін тудырды. Бұл мақалада исламдық қаржы жүйесіне қатысты алғашқы теориялардың пайда болуына әсер еткен тарихи факторлар зерделеніп, теориялардың мән мазмұнына талдау жасалды. Атап айтқанда, өсімқорлықтың тыйым салыну себебі мен балама қаржы инструменті ретінде ұсынылған үлестік қатысу және борыштық қаржы өнімдеріне қатысты түрлі тұжырымдар мен пікірлерге салыстырмалы талдау жүргізілді. Қаржылық делдалдық функциясын атқаратын ислам банктеріндегі үлестік қатысу мен борыштық қаржы өнімдерінің қолданылу ерекшеліктері талқыланды. Пайыздық несие мен бөліп төлеу саудасының ара-жігі ажыратылып, олардың шариғи үкімдерінің әркелкі болуының себебі айқындалды. Ислам қаржы жүйесі уақыттың экономикалық құнын жоққа шығармайтындығы негізделіп, өсімқорлықтың харам болуының себебі қарыз беруші тараптың борышкердің жеке меншігін ешқандай материалдық қарымсыз иеленумен байланысты екендігі тұжырымдалды.
Түйін сөздер: исламдық қаржы, теория, өсімқорлық, исламдық қаржы өнімдер, мудараба, мурабаха, мушарака.
Библиографиялық сілтемелер
Adeyemi A., Archer S. (2019) Risk sharing in Islamic banks. IFSB working paper series. Technical and Research Department. – Kuala Lumpur. – 44
Ahmad A. (1993) Contemporary Practices of Islamic Financing Techniques. IRTI Research Paper No. 20. Jeddah: IRTI (Islamic Development Bank). – 43.
Ali M.A. and Hussain T. (2016) Equity Based Finance: A Product Development Perspective. Journal of Global Business and Social Entrepreneurship, vol. 1, no.1. – 119-127.
Al-Jarhi M. (2013) Gaps in the Theory and Practice of Islamic Economics. Jidda, Saudi Arabia. Journal of King Abdulaziz university: Islamic Economics, vol. 26, no. 1. – 43-254.
Al-Suwailem S. (2009) Qadaia fil-iqtisad wat-tamuiil. International Islamic Bureau for Economics & Finance. Daru Kunuz wa Shibiliya. – 520.
Dawaba, A. (2007) Dirasaat fit-tamuiil al-islami [Studies in Islamic Finance]. – Cairo: Daru as-Salam. – 257.
Chapra M.U. (1985) Towards a Just Monetary System, London: The Islamic Foundation. – 299.
Fahim Khan M. (1991) Time value of money and discounting in Islamic perspective. Review of Islamic Economics, vol. 1, no. 2. – 35-45.
Iqbal M. and Molyneux P. (2005) Thirty Years of Islamic Banking: History, Performance and Prospects. Antony Rowe Ltd, Chippenham and Eastbourne. Great Britain. – 209.
Islahi A. (2009) Four generation of Islamic economists. Journal of King Abdul Aziz university Islamic Economics. Vol.23 No. 1. – 165-170.
Ismail A. (2002) The deferred contracts of Exchange: Al Qur’an in Contrast with Islamic Economics, Theory of Banking and Finance. Malaysia: Institute of Islamic Understanding. – 78.
Kahf M. (2004) Islamic Economics, what went wrong? http://monzer.kahf.com/papers/english/ISLAMIC_ECONOMICS_what_went_wrong_SEPT_03_IRTI.pdf
Kahf M. (2011) Asassyatu tamuil islami [Fundamentals of Islamic Finance]. Kuala Lumpur, International Shari’ah Research Academy for Islamic Finance. – 391.
Kahf M. (2014) Notes on Islamic Economics: Islamic Finance and Banking. Great Britain. – 478.
Kahf M., Khan T. (1992) Principles of Islamic financing: A survey. IRTI. – 47.
Mervyn K. L. (2015) Models of Islamic Banking: The Role of Debt and Equity Contracts. KJAU: Islamic Economics., vol. 28. No. 1. – 151-164.
Monzer K. (2001) Hiuwar haula al-uwasata al-maaliya wa al-masaarif al-islamiya [Dialogue on financial intermediation and Islamic expenses]. Journal of King Abdul Aziz university Islamic Economics, vol. 13. – 91-99.
Siddiqi N. (2006) Islamic Banking and Finance in Theory and Practice: a survey of state of the art. Islamic Economic Studies, vol. 13, No.2. – 1-46.
Taqi Usmani M. (1998) An introduction to Islamic Finance. Karachi: Idaratu Maarif https://muftitaqiusmani.com/books/english/pdf/An_Introduction%20_to_Islamic_Finance.pdf
Vogel. F., and Hayes S. (1998) Islamic Law and Finance: Religion, Risk and Return. Kluwer Law International. The Hague. The Netherlands. – 348.
