АҚШ Конституциясындағы дін туралы баптар: бостандық, теңдік және діни бостандық туралы кейбір пікірталастар
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v33.i1.r9Кілттік сөздер:
діни бостандық, заң, конституция, дін, теңдікАннотация
Автор мақалада оқырмандарға АҚШ-тағы діни бостандық пен конституциялық құқық туралы кейбір пікірталастармен таныстыруды мақсат етеді. Саяси философтар мен заңгер ғалымдар талқылайтын кейбір тұрақты сұрақтар бөліп көрсетіледі. Мысалы, діни көзқарастары бейтарап және заңды мемлекеттік саясатқа қайшы әкелетін азаматтар үшін Конституция арнайы діни жеңілдіктерді талап ете ме? Конституцияны қатаң зайырлылықты немесе көпмәдениетті эгалитарлық либералдық ұстанымды қолдау ретінде түсіндіру керек пе? Діни еркіндікке қандай шектеулер бар? Осы және оған қатысты сұрақтардың қалай талқыланатынын көрсету үшін мен АҚШ-тағы діни бостандық заңы бойынша соңғы жұмыстарды қарастырдым. Кейбір заң теоретиктері Конституциядағы діни сенім бостандығы идеясы негізінен ар-ождан бостандығы идеалына немесе діни сенім мен іс-әрекет бостандығына негізделген деп санайды. Басқалары бостандық та, теңдік те Конституцияның дінге қатысты баптарының негізі болып табылады деп мәлімдейді. Бұл барлық азаматтардың, соның ішінде АҚШ-тағы көптеген діни азшылықтардың өкілдерінің діни бостандықтарын қалай жақсы құрметтеуге болатыны туралы пікірталастар тудырады. Бұл мәселелер бойынша пікірталастар заң тәжірибесінде де туындайды, әсіресе Жоғарғы Сот заңның діни тәжірибеге әділетсіз ауыртпалық түсіретінін немесе шектейтінін шешуі керек болған кезде. Конституцияның бірінші түзетуіндегі дін баптары бойынша кейбір маңызды құқықтық үкімдерді қарастыра отырып, біз заң және діни бостандық туралы теориялық пікірталастардың заң тәжірибесіне тікелей қатысы бар екенін көреміз. Бұл үкімдер сонымен қатар бостандық пен теңдік сияқты саяси құндылықтардың Конституцияның дінге қатысты баптарын Жоғарғы Сот судьялары қалай түсіндіруде маңызды рөл атқаратынын да көрсетеді.
Түйін сөздер: дін бостандығы, заң, конституция, дін, теңдік
Библиографиялық сілтемелер
Anderson, Elizabeth and Richard Pildes (2000) “Expressive Theories of Law: A General Restatement,” University of Pennsylvania Law Review Vol. 148: 1503-1575.
Brewer, Craig (2018) The United States a Christian Nation. Franklin Classics, 1905/2018.
Chemerinsky, Erwin and Howard Gillman (2020) The Religion Clauses: The Case for separating Church and State. – New York: Oxford University Press, 2020.
Church of Holy Trinity v United States (147 US 157).
Church of the Lukumi Babalu v City of Hileah (508 US 1993).
Employment Division v Smith (494 US 1990).
Engel v Vitale (370 US 420: 1962).
Equal Employment Opportunity Commission v Abercrombie (575 US 2015).
Everson v Board of Education (330 US 1: 1947).
Levy, Leonard (1986) The Establishment Clause: Religion and the First Amendment. – New York, NY: MacMillan, 1986.
Patten, Alan (2014) Equal Recognition. Princeton. – NJ: Princeton University Press, 2014.
Schiffrin, Seana (2021) Democratic Law. – New York: Oxford University Press. 2021.
Sherbet v Verner (374 US 1963).
Town of Greece v Galloway, 572 US 565 2014.
Trinity Lutheran Church of Columbia, Inc v Comer (582 US 2017).
Trump v Hawaii (585 US 2018).
United States Constitution: https://constitution.congress.gov/constitution/amendment-1/
United States v Ju Toy (198 US 1905).
Wallace v Jaffree (472 US 1985).
