ҚР діни оңалту жұмысына жауапты мекемелердің құрылуы және олардың функционалдық міндеттемелері
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v36.i4.r5Кілттік сөздер:
дін, заң, пробилактика, реаблитация, дерадикализация, пробацияАннотация
Мақалада ҚР тәуелсіздік жылдарындағы діни ахуалдың күшеюі, дін мәселелерін реттеудегі құқықтық актілердің қабылдануы, дін мәселелеріне жауапты органдардың құрылуы және олардың құзіретіндегі міндеттемелер сөз болады. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін діни еркіндікті паш етті. Алайда, сол діни еркіндіктен туындайтын мәселелерді реттеуге дайын болмай шықты. Одан туындаған проблемалар қоғамның тыныштығын бұза бастады. Тіпті, базбір діни радикалды ағымдар мемлекеттің конситуциялық құрылысына да қауіп төндірді. Күн тәртібінде тұрған аталған мәселелерді шешу үшін мемлекеттік басқару құрылымында жаңа комитеттер мен басқармалар және орталықтар құрылды. Кейбір құқық қорғау органдарынан жаңа штаттар ашылды. Діни мәселелерді тиімді реттеу үшін мемлекет механизміндегі мекемелердің жұмысын үйлестіру керек болды. Сонымен қатар туындап отырған діни қауіптердің алдын алу үшін тиісті мекемелердің функционалдық міндеттемелерін соған сай нақтылаудың қажеттігі туындады. Атап айтар болсақ, ол – діни әдебиеттер мен заттарға сараптама жасау, деструктивті діни ағым өкілдерін райынан қайтару, оларға түсіндірме жұмысын жүргізу, радикалсыздандыру, қоғамға қайта бейімдеу, жалпы қоғамның діни сауаттылығын арттыру, діни білім берудің сатылы жүйесін қалыптастыру секілді қызметтік міндеметтемелер еді. Яғни, Қазақстан билігі өзінің 30 жылдан астам тәжірибесінде діни мәселелерді реттеудің отандық үлгісін қалыптастырғандығы жан-жақты талқыланады.
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер
«Ақтөбе облысының дін істері басқармасы» мемлекеттік мекемесінің Ережесін бекіту туралы (2016) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V15C0004568
«Павлодар облысының дін істері басқармасы» мемлекеттік мекемесі туралы ережені бекіту туралы (2016) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V14P0004135
«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігін құру туралы (2022) https://atameken.kz/kk/news/48136-dn-mselelern-zertteu-ortalyy-zhauapkershlg-shekteul-serktesgn-ru-turaly
Әбдірәсілқызы А. (2015) «Радикализм – діни мәселе емес, саяси-әлеуметтік мәселе». https://e-islam.kz/interview/item/7052-ajn-r-abdirasilkyzy-radikalizm-dini-masele-emes-sayasi-aleumettik-masele/
Байтенова Н.Ж. және т.б. (2010) Қазіргі Қазақстандағы жаңа діни ұйымдар. Құраст.: Н.Ж. Байтенова, С.У. Абжалов, Б.К. Бейсенов, Қ.М. Борбасова, Қ.А. Затов, А.Д. Құрманалиева, Б.Б. Мейрбаев, Ш.С. Рысбекова. – Алматы: ВТСОМ баспаханасы. – 320.
Дін саласындағы өзекті мәселелер бойынша 20 сұрақ-жауап (2016) ДАИШ – аса қауіпті лаңкес ұйым. 7-шығарылым. – Астана: Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Дін істері комитеті «Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы» РММ. – 48.
Дін істері комитетінің маңызы мен тарихы (2021) https://abai.kz/post/142827
Есмахан Б., Исахан М.. (2021) Мемлекет және дін арақатынасы: Қазақстандық модель (монография). – Алматы: «Нұр-мүбарак» ЕИМУ. – 169.
Исахан М. (2020) Салафиттер адамдарды қалай азғырады? https://adyrna.kz/post/28734?fb_comment_id=2677653925617587_2679583622091284
Исахан М., Сатыбалдиева А. (2021) Діни экстремистік ұйымдар және олармен күресудің бағыттары. ҚР Түркістан облысы, Дін істер басқармасы. Оқу-әдістемелік құрал. – Шымкент: – 122.
Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі туралы (2011) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1100000084
Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2013 - 2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама туралы (2013) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1300000648
Қазақстан Республикасының Діни сенім бостандығы жəне діни бірлестіктер туралы Заңы (1992) Егеменді Қазақстан. 15 қаңтар. No 1.
Қожамбеков Д.Ж. (2016) Францияның зайырлы мемлекет ретінде қалыптасуы мен конституциялық құқықтық тәжірибесі. Қаз ҰУ, Хабаршысы. Заң сериясы, №4. – 336.
Қозыбакова Ф. А. (2011) Қазақстандағы кеңестік әкімшіл-әміршіл жүйенің аграрлық саясаты және оның салдары (1920-1930 жж.). Оқу құралы. – Алматы: «МІЛІРК.Е88». – 188.
Мұханова А. (2019) Қазақстанда соңғы сегіз жылда 14 теракт жасалды. https://www.inform.kz/kz/kazakstanda-songy-segiz-zhylda-14-terakt-zhasaldy_a3566910
ОҚО ішкі саясат басқармасының ӘБО МКМ (2011) Ақпараттық кітапша. – Шымкент – 52.
Салих ибн Абд әл-Азиз Әлі Шейх (2011) «Шарх саләсат иль-усуль уа адилләтуһу». – Каир: «Дар уль-Мұстафа». –160.
Чунгулова Г.К. (2014) Қазіргі таңдағы Қазақстан жастарының діни идентификациясы. Философия докторы ( PhD) ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. – Алматы: – 125.
References:
"Aqtobe oblysynyn din isteri basqarmasy" memlekettik mekemesinin Erejesin bekitu turaly” [On Approval of the Regulations on the State institution "Department for Religious Affairs of Aktobe region"] (2016) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V15C0004568 (in Kazakh)
"Din maselelerin zertteu ortalygy" jauapkershiligi shekteuli seriktestigin quru turaly [On the creation of LLP "Center for Religious Studies"] (2022) https://atameken.kz/kk/news/48136-dn-mselelern-zertteu-ortalyy-zhauapkershlg-shekteul-serktesgn-ru-turaly (in Kazakh)
Abdirasilqyzy A. (2015) Radikalizm – dini mäsele emes, saiasi-aleumettik masele [Radicalism is not a religious issue, but is a socio-political issue] https://e-islam.kz/interview/item/7052-ajn-r-abdirasilkyzy-radikalizm-dini-masele-emes-sayasi-aleumettik-masele/ (in Kazakh)
Baitenova N.Zh. and others (2010) Qazirgi Qazaqstandagy jana dini uyımdar [New religious organizations in modern Kazakhstan]. Qurastırushy N.Zh. Baitenova, S.W. Abjalov, B.K. Beysenov, Q.M. Borbasova, Q.A. Zatov, A.D. Qurmanalieva, B.B. Meyrbaev, Sh.S. Rısbekova. – Almaty: VTSOM baspahanası. – 320. (in Kazakh)
Chungulova G. K. (2014) Qazirgi tandagy Qazaqstan jastarynyn dini identifïkaciyasy. Filosofiya doktory (PhD) gylymy darejesin alu ushin dayındalgan dissertaciya [Religious identification of modern Kazakhstan youth. A PhD Dissertation work]. – Almaty: – 125. (in Kazakh)
Din isteri komitetinin manyzy men tarihy [The significance and history of the Religious Affairs Committee] (2021) https://abai.kz/post/142827 (in Kazakh)
Din salasyndagy ozekti maseleler boıynsha 20 suraq-jauap (2016) DAISH – asa qauipti lankes uıym. 7-shygarylym [ISIS is a very dangerous terrorist organization. Issue 7]. – Astana: Qazaqstan Respublikasy Madeniet jane sport ministrligi Din isteri komiteti «Din maseleleri jonindegi gylymy-zertteu jane taldau ortalygy» RMM. – 48. (in Kazakh)
Esmahan B., Isahan M. (2021) Memleket jane din araqatynasy: Qazaqstandyq model (monografiya) [Relations between the state and religion: the Kazakhstani model (monograph)]. – Almaty: EUIC “Nur-Mubarak”. – 169. (in Kazakh)
Isahan M. (2020) Salafitter adamdardy qalai azgyrady? [How do Salafits tempt people?] https://adyrna.kz/post/28734?fb_comment_id=2677653925617587_2679583622091284 (in Kazakh)
Isahan M., Satybaldieva A. (2021) Dini ekstremistik uiymdar jane olarmen kuresudin bagyttary. QR Turkistan oblysy, Din ister basqarmasy. Oqu-adistemelik qural [Religious extremist organizations and ways of fighting them. Department of Religious Affairs, Turkestan region. Educational and methodological tool]. – Shymkent. – 122. (in Kazakh)
Muhanova A. (2019) Qazaqstanda songi segiz jilda 14 terakt jasaldi [14 terrorist attacks committed in Qazaqstan]. https://www.inform.kz/kz/kazakstanda-songy-segiz-zhylda-14-terakt-zhasaldy_a3566910 (in Kazakh)
OQO ishki sayasat baskarmasiinin ABO MKM (2011) Aqparattyk kitapsha [Brochure]. – Shymkent. – 52. (in Kazakh)
Pavlodar oblysynyn din isteri basqarmasy" memlekettik mekemesi turalı erejeni bekitu turaly [On Approval of the Regulations on the State institution "Department for Religious Affairs of Pavlodar region"] (2016) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V14P0004135 (in Kazakh)
Qazaqstan Respublikasının Dini senim bostandıgy jane dini birlestikter turalı zany (1992) Egemendi Qazaqstan [Law of the Republic of Kazakhstan on Freedom of Religion and Religious Associations. Newspaper Independent Kazakhstan. January 15. No. 1.]. 15 qantar. No 1. (in Kazakh)
Qazaqstan Respublikasy Din isteri agenttigi turaly [On the Agency of the Republic of Kazakhstan for Religious Affairs] (2011) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1100000084 (in Kazakh)
Qazaqstan Respublikasynda dini ekstremizm men terrorizmge qarsı is-qimyl jonindegi 2013 - 2017 jıldarga arnalgan memlekettik bagdarlama turalı [State Program on Countering Terrorism and terrorism in the Republic of Kazakhstan for 2013-2017] (2013) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1300000648 (in Kazakh)
Qojambekov D.J. (2016) Franciyanyn zayırlı memleket retinde qalıptasuyı men konstituciyalyq quqyqtyq tajiribesi. QazUU, Habarshysy. Zan seriyasy [The experience of the revolution and constitutional law of France as a sovereign state. Bulletin of KazNU, Law Series], №4. – 336. (in Kazakh)
Qozıbakova F. A. (2011) Qazaqstandagy kenestik akimshil-amirshil juyenin agrarlıq sayasaty jane onyn saldary (1920— 1930 jj.). Oqu quraly [The agrarian policy of the Soviet administrative-ruling system in Kazakhstan and its consequences (1920-1930). Textbook]. – Almaty: «MILIRK.E88» baspasy. – 188. (in Kazakh)
Salih ibn Abd al-Aziz Ali Sheih (2011) «Sharx salasat al-usul ua adillatuhu» [Explanation of the origins and justice of the prayer]. – Kair: «Dar al-Mustafa» baspasy. – 160. (in Arabic)
