Әл-Фарабидің діни-метофизикалық жүйесі аясындағы адам табиғаты
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v34.i2.r4Кілттік сөздер:
адам табиғаты, философиялық антропология, калокагатия, дене ағзалары, тіршілік энергиясыАннотация
Әбу Насыр әл-Фараби көрнекті және аса өнімді ойшыл бола отырып, өз заманындағы ғылымның көптеген салаларында кеңінен танымал болды. Әсіресе, ол адамның табиғатын, оның шығу тегін зерттеуге қызығушылық танытты. Әл-Фараби өзінің әйгілі «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы» атты еңбегінде (IV бөлім. Адам туралы, 11–12 тараулар) адамның көбеюге табиғи бейімділігімен қатар адам ағзасының мүшелерінің құрылысын жан-жақты түсіндіреді. Зерттеудің барлық салаларында жан-жақты талдау жүргізген ойшыл ретінде әл-Фараби адамның болмысын сипаттағанда адам денесінің физиологиясына көп көңіл бөледі. Ол адам мүшелерін олардың қоректік және сезімдік қабілеттерге қатынасы тұрғысынан сипаттайды. Әл-Фарабидің адам ағзасы мен мүшелердің қызметі туралы ой-пікірлері көбінесе ежелгі грек мәдениет аясында адам болмысын түсінуге негізделген. Ал біз білетіндей, салауатты өмір салтының өзіндік дәстүрлері ежелгі грек әлемінде қалыптасқан. Сонымен бірге, әл-Фараби адамның тәндік болмысын талдауда тереңірек идеологиялық траекторияны ұстанады. Дәлірек айтқанда, Аллаһ жаратқан болмыс әлемінде адамның илаһи жаратылыстың шыңы екендігін дәлелдейді. Басқа салалардағы сияқты антропологиялық физиология саласында да әл-Фараби құдайдың құдіреті идеясын іргелі ұғым ретінде ұстанады. Кейіннен оның бүкіл діни-метафизикалық жүйесі илаһи іргелі негізге құрылған.
Түйін сөздер: адам табиғаты, философиялық антропология, калокагатия, дене ағзалары, тіршілік энергиясы.
Библиографиялық сілтемелер
Abdul Razak, Abdul Latif (2012) Book review of Psychology from the Islamic perspective. By Aisha Utz. Riyadh: International Islamic Publishing House, 2011, pp. 351. // Intellectual Discourse, 20:1 (2012) 113-127.
Abdul Razak, Mohd Abbas and other (2021) Call for the Return to the Qualities of the Traditional Muslim Mind. Dinamika Ilmu, Volume 21(1). – 21-36. DOI:10.21093/di.v21i1.2619
Al-Farabi. On the Intellect / Classical Arabic philosophy: an anthology of sources / translated with introduction, notes, and glossary by Jon McGinnis and David C. Reisman. Hackett Publishing Company, Inc. Indianapolis/Cambridge. 2007. – 416 p.
Al-Farabi, Abu Nasr. On the Perfect State (Madabi ara’ ahl al-madinat al-fadilah). Revised Text with Introduction, Translation, and Commentary by Richard Walzer. Great Books of the Islamic World, Inc. (1998) Oxford University Press
Aristotle (1992) Nicomachean Ethics / Translated by W.D.Ross. Batoche Books. Kichener.
Arshad, Munira (2019) The History of Psychology in Islam / American Journal of Humanities and Social Sciences Research (AJHSSR). Volume-3, Issue-3, pp.187-193.
Badri, Malik (2018) Contemplation: An Islamic Psychospiritual Study / The International Institute of Islamic Thought (IIIT).
Baitenova, N.Z. East-west: The basic tendencies of world philosophy | Východ-západ: Základné tendencie svetovej filozofie. Filozofiathis link is disabled, 2004, 59(2), 75–80.
Brugman, J. and J.H. Drossaart Lulofs, eds. (1971) Aristotle, Generation of Animals. The Arabic Translation Commonly Ascribed to Yaḥyā ibn al-Biṭrīq. Leiden: Brill, 1971.
Fakhry, Majid (2002) Al-Farabi, Founder of Islamic Neoplatonism. His Life, Works and Influence/. – Oxford: One World. – 174.
Faruqi, Yasmeen Mahnaz (2006) Contributions of Islamic scholars to the scientific enterprise. International Education Journal, 2006, 7(4), 391-399.
Haque, Amber (2004). Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists. Journal of Religion and Health. XLIII (4): 357–377.
Jaeger, Werner (1945) Paideia, The Ideals of Greek Culture. Translated by Gilbert Highet. Vol 3. – New York: Oxford University Press. – 374.
Liddell, Henry George; Scott, Robert (1843) A Greek–English Lexicon at the Perseus Project. – UK: Oxford University Press. – 1705.
Matar, Nabil (1996) Alfārābī on Imagination: With a Translation of His “Treatise on Poetry”, College Literature, Vol. 23, No. 1, Comparative Poetics: Non-Western Traditions of Literary Theory. – pp. 100-110.
Polansky, Ronald (2007) Aristotle’s De Anima / Cambridge University Press.
Rescher, Nicholas. Al-Farabi’s Short Commentary on Aristotle’s Prior Analytics. University of Pittsburgh Press, 1963. – 132 p.
Skinner, Rasjid (2010) An Islamic approach to psychology and mental health / Mental Health,Religion & CultureVol. 13, No. 6, September 2010, 547-551.
Walzer, Richard rev. (1998) Abu Nasr Al-Farabi, On the Perfect State (Madabi ara’ ahl al-madinat al-fadilah). Revised Text with Introduction, Translation, and Commentary by. Richard Walzer. Great Books of the Islamic World, Inc. Oxford University Press. – Chicago: KAZI Publications. – 588.
Weiler, Ingomar (2013) “Inverted Kalokagathia”. In Gardner, Jane; Wiedemann, Thomas (eds.). Representing the Body of the Slave Studies in slave and post-slave societies and cultures. – NY: Routledge. – 206.
