Сопылық онтологиясы және Сайид Йаһия Бакуидің көзқарасындағы шындық (болмыс) ілімі мәселесі
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v35.i3.r10Кілттік сөздер:
руханилық, сопылық, Құдайға жеткізер жол, кемелдік беті, адамзаттың мәңгілік қалауыАннотация
Мақалада кемелдік, адамның жан-жақты дамуы тек сенім, бай руханилық, риясыздық тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар өзін Құдайға, болмысқа арнаған, белгілі бір жолы (мистикалық когнитивті жол) бар адамдардың жоғары интеллектісі тұрғысында зерттеледі. Сопылықты көзге көрінетін және жүзеге асырылатын (экзотерикалық) діннің көрінбейтін қырларының (эзотерикалық) ішкі мағыналарын түсіндіретін ағым ретінде, яғни қауымдық діндердің психологиясын қарастыру дұрыс. Адамның өмірге келуімен әрі өмір бойына адаммен бірге болатын діннің мәні туралы таным мен болмысты жаратқан Құдай туралы таным тылсымды (құпиялылықты) талап етеді. Бұл құпиялылыққа кемелдікке ұмтылған пайғамбарлар тұлғасы мысал болады. Зерттеу жұмысында автор Халватия отанынан Халватия ілімінің айналасында жиналған зерттеушілерге және солар арқылы бүкіл адамзатқа қоғамдық өмірдің барлық салаларында көрініс тапқан шынайы таухидке бүкіл әлем, бүкіл адамзат болып рухани тазалыққа жету үшін өзіндік талаптарды азайта келе ортақ пікірге келген жағдайда қол жеткізу мүмкіндігі айқындауды көздейді. Осылайша, алға қойылған мақсат – «кемел адам» бүгінгі күннен бастап мәңгі болашаққа дейін Хаққа (нағыз – Аллаға) жеткізетін ең тура жол гуманистік қоғам құру, барлық ұлттардың теңдігіне қол жеткізу арқылы жүзеге асатынын дәлелдейтінін көрсету. Осы қолжазба арқылы өзінің 550 жылдық шығармаларынан кейін өз өмірін кемелдендірген, бар ғұмырын Құдай қалағандай өмір сүруге арнаған рухани тұлғаның адамзаттың мәңгілік идеяларымен ұштасатын философиясын қайта жаңғыртып оқырмандардың жадында қалдырамыз.
Түйін сөз: сопылық, Құдайға жеткізер жол, кемелдік беті, адамзаттың мәңгілік қалауы, кемелдік.
Библиографиялық сілтемелер
Аристотель (1976) Сочинения, ред. В.Ф. Асмус, Институт философии АН. СССР. В 4-х т. Т. 2. – М.: Мысль. – 550.
Бертельс Е.Э. (1949) Абдуррахман Джами и его дружба с Навои. – Душанбе: Таджикгосиздат. – 114.
Бертельс Е.Э. (1965) Избранные труды, Суфизм и суфийская литература. Т.3. – М.: Наука. – 406.
Гегель (1929-1958) Сочинения, Лекции по эстетике / пер. с нем. П.С.Попова / в 14 томах. Т. 5. – М.: Издательство социально-экономической литературы. – 440.
Исматов Б. (1986) Пантеистическая философская традиция персидско-таджикской поэзии IX-XV вв. – Душанве: Дониш. – 256.
Крымский А.Е. (1906) Очерк развития суфизма до конца III в хиджры. – М.: тип. и словолитня О.О. Гербек. – 49.
Творчество Мухаммада Икбала, Концепция «совершенного человека» / в творчестве Джалал ад-Дина Руми и Мухаммада Икбала /. Cб. статей, М.: 1982, 251 p.136.
Фараджева Ф.Ф. (1988) Трактовка категории «субстанция» в средневековой вос¬¬точной философии (исламский регион, Х-Х111 вв.), Проблемы восточной философии, Научно-философский журнал. – Баку: Институт философия и права. №2.
Философская энциклопедия (1967) в 4-х т. Т.3. – М.: Мысль. – 226.
References
Ahmed Avni Konuk (1987) Füsus-i Hikem. Tercüme ve şerhi. – İstanbul: Dergah yayınları. (in Turkish)
Al-Kalabadhy (1966) The doctrine of the Sufis (Kitab al Ta^arrufli ahl al-tasavvuf). – Cambrige: The Universiti Press.
Aristotel (1976) Sochinenija, red. V.F.Asmus, Institut filosofii AN. SSSR [Essays, ed. by V.F.Asmus, Institute of Philosophy of the USSR Academy of Sciences]. in 4 vol., vol 2. – М.: Mysl. – 550. (in Russian)
Article Proceedings (1982) Tvorchestvo Muhammada Ikbala, Koncepcija «sovershennogo cheloveka» / v tvorchestve Dzhalal ad-Dina Rumi i Muhammada Ikbala /. Cb. Statej [Creativity of Muhammad Iqbal, the concept of the "Perfect Man" / in the works of Jalal al-Din Rumi and Muhammad Iqbal/Proceedings of articles]. – М. – 251. (in Russian)
Bertels Е.E. (1949) Abdurrahman Dzhami i ego druzhba s Navoi [Abdurrahman Jami and his friendship with Navai]. – Dushanbe: TajikStatePublish. – 114. (in Russian)
Bertels Е.E. (1965) Izbrannye trudy, Sufizm i sufijskaja literatura [Selected Works, Sufism and Sufi Literature]. Т.3. – М.: Nauka. – 406. (in Russian)
Ebu Hafs Şihabeddin Ömer es-Sühreverdi (1993) Avarifü-l mearif / Arapcadan tercüme ve hazırlayanlar Doç.dr H. Kamil Yılmaz, Doç. Dr. İrfan Gündüz ilahiyyat fakultəsi tasavvuf tarihi öyretim üyeleri/. – İstanbul: Erkam yayınları. (in Turkish)
Farajeva F.F. (1988) Traktovka kategorii «substancija» v srednevekovoj vos¬¬tochnoj filosofii (islamskij region, H-H111 vv.), Problemy vostochnoj filosofii, Nauchno-filosofskij zhurnal [Interpretation of the category "substance" in medieval Eastern philosophy (Islamic region, X-X111 centuries), Problems of Eastern Philosophy, Scientific and Philosophical Journal]. – Baku: Institute of Philosophy and Rights. №2. (in Russian)
Hegel (1929-1958) Sochinenija, Lekcii po jestetike [Essays, Lectures on aesthetics] /tr. from German. P.S.Popova/ in 14 vol. vol. 5. – М.: Social-economic literature Press. – 440. (in Russian)
Ismatov B. (1986) Panteisticheskaja filosofskaja tradicija persidsko-tadzhikskoj pojezii IX-XV vv. [Pantheistic philosophical tradition of Persian-Tajik poetry of the IX-XV centuries]. – Dushanbe: Donish. – 256. (in Russian)
Kerimova H. (1998) Sedreddin Şirazinin felsefi göröşleri, Cahan ədebi, bedii, elmi, ictimai jurnal. – Bakı: Elnur. (in Azerbaijan)
Krymskii А.Е. (1906) Ocherk razvitija sufizma do konca III v hidzhry [An essay on the Development of Sufism until the end of the III Hijri]. – М.: О.О. Gerbek Press. (in Russian)
Mammadov Z. (1986) Orta esr Azerbaycan filosofları ve mütefekkirleri. – Bakı: Azerbaycan dövlet neşriyyatı. (in Azerbaijan)
Nesefi A. (1990) İnsan-e Kamil. tr. Turkish Mehmet Kanar. – İstanbul: Dergah yayınları. (in Turkish)
Şakikhanova M. (2006) Sufizmin “Kamil İnsan” konsepsiyası. – Bakı: Teknur. (in Azerbaijan)
The Encyclopedia of Philosophy (1967) in 4 vol., 3 vol. – М.: Mysl. – 226. (in Russian)
Tusi Ebu Nesr Serrac (1996) El-Luma. İslam tasavvufu. Tasavvufla ilgili sorular ve cevablar. terc. Kamil Hasan Yilmaz. – İstanbul: Altınoluk. (in Turkish)
