ХХ ғ. қазақ басылым беттеріндегі «уақып» қорларына негізделген қайырымдылық тақырыбы
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2024.v37.i1.r6Аннотация
Мақалада ХХғ. қазақ басылым беттеріндегі «Уақып» қорларына негізделген қайырымдылық тақырыбы қарастырылған. Аталған мәселені талқылау үшін ғылыми мақалада қолданылған барлық деректік ақпараттар «Қазақ» газеті, «Шолпан» журналдарының ХХғ. басылым беттерінде жарияланған мақалалар арқылы көрініс тауып, уақып ұғымы, мақсаты мен ғылыми әдістемелік негіздері жөніндегі ғылыми тұжырымдар сараланады. Отандық зерттеулерде аталған тақырып бойынша ғылыми мақалалар мен зерттеу жұмыстарының шектеулі саны аталған мәселенің өзектілігін, жүйелеу қажеттелігін айқындайды. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында ислам экономикасы, соның ішінде жеке меншік қатынастарын реттейтін уақып тақырыбы жаңа бағыттардың бірі болып табылады. Әр түрлі деңгейлерде исламның даму жолдары, оның идеологияға, әлеуметтік өмірге және экономикаға әсері талқылануда. Ислам экономикасы, соның ішінде уақып түсінігі қоғам үшін жаңа меншік құқығының, жаңа қызметтің түрі болып табылады. Практикалық тұрғыдан жеке меншіктің барлық аспектілері мемлекет тарапынан заң шеңберінде айқындалған болса да, қоғамда уақып мәселесін діни тұрғыда теориялық, ұғымдық категорияларын айқындау, негізгі ғылыми әдістерін жүйелеу мәселесі жолға қоюды қажет етеді. Себебі халықаралық және отандық тәжірибені зерделеу барысында қазақ жеріндегі ислам меншігінің, уақып мәселесінің ғылыми негізде жүйеленген әдіснамасының жеткілікті деңгейде пысықталмағандығы айқындалды. Мақалада уақыптың исламда пайда болу тарихы мен ХХ ғ. қазақ басылым беттеріндегі «Уақып» қорларына негізделген қайырымдылық тақырыбының концептуалды негіздері жүйеленіп, талданады.
Түйін сөздер: исламдағы меншік құқығы, Қазақ газеті, қайырымдылық, уақып, зекет.
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер
Адилбаева Ш., Кабдолда К., Адилбаев А. (2023) Қазақ жеріндегі уақыптардың діни-әлеуметтік маңыздылығы Хабаршы. Дінтану сериясы. №2 (34) - 11. DOI: https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v34.i2.r6
Азаматов Д.Д. (2000) Мұсылмандық қайырымдылық тарихынан. XIX ғасырдың соңы – XX ғасырдың басындағы Ресейдің еуропалық бөлігіндегі және Сібірдегі уақфтар. Уфа: АСТ. – 140.
Ақмағанбетов Р. (2019) «Qut: танымдық зерттеулер». – Алматы: «BRK Press» баспасы. – 447.
Беккин Р.И. (2009) Вакф как современный исламский финансовый институт // Pax Islamica. № 1 (2). -146-161.
Боранғалиұлы Т. (2014) Жәңгір хан. – Алматы: «Абзал-Ай» баспасы. – 528.
Гибадуллин М.З. и др. (2016) Предпринимательство и ислам: российский исторический опыт / М.З. Гибадуллин, А.А. Аюпов, А.Р. Нуриева, А.Р. Шагимарданов. – Казань: Изд-во Казан. ун-та. – 252.
Горшунов Д.Н. (2010) Частное право и ислам. Ученые записки казанского государственного университета. Том 152, кн. 4 Гуманитарные науки - 9.
Жантиев. Д.Р. (2006) XIX ғасырдағы Осман империясының жаңару үдерісіндегі уақфтардың рөлі. – М. – 564.
Загидуллин И.К. (2006) Императорлық құқықтық кеңістіктегі уақфтар // Ислам және қайырымдылық. – Қазан. – 144.
Кабдолда К.С. (2017) Основы исламского вакфа. Хабаршы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. №2 (60) - 9.
Қазақ газеті (1913) 2-ші басылымы / Қураст: С. Смағұлова, Г. Анес, Т. Замзаева. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2018.
Мұнара газеті (2021) «Берлинде білім алған 5 казақ» №16 (46) 24.08. // Сейсенбі.
Омаров А.О., Амаханов Г.В., Шабанова Г.М. (2021) Понятие и сущность вакфа в исламской традиции //Духовное наследие мусульманских богословов в контексте проблем XXI века: Материалы II Международной научно-образовательной конференции, Махачкала, 24–28 ноября 2020 года. – Махачкала: Общество с ограниченной ответственностью "АЛЕФ" – 291-297. – EDN MXKKWG.
Султонов У.А. (2015) Діни орталық және оның вақф қожалығы. ҚазҰУ Хабаршысы. Дінтану сериясы. №4 (4) - 6.
Халифа Алтай (1991) Құран Кәрім. Казақша мағына және түсінігі. Құран Шариф Басым комбинаты. Мадине Мунаууара. Сауд арабия. (Миллади 1412 ж.) ж. 73, 203, 209, 284 бб.
Шолпан журналы (1922) Алаш косемсози. Кырғыз-казақ тілінде айында бир шығатын саясат – шаруашылык, білім - әдебиет журналы, I Tом / No. 1. - 6.
References
Abdul Azim Islahi (2003) Waqf: A Bibliography. Scientific Publishing Centre, King Abdulaziz University. Jeddah, Saudi Arabia, 1424 - 30.
Adilbaeva Sh., Kabdolda K., Adilbaev A. (2023) Қazaқ zherіndegі uaқyptardyң dіni-әleumettіk maңyzdylyғy [The religious social importance of waqfs in Kazakh land]. EJRS. №2 (34) - 11. (in Kazakh)
Akmaғanbetov R. (2019) «Qut: tanymdyқ zertteuler» [Qut: cognitive studies]. – Almaty: «BRK Press». – 447. (in Kazakh)
Azamatov D.D. (2000) Mұsylmandyқ қajyrymdylyқ tarihynan. XIX ғasyrdyң soңy – XX ғasyrdyң basyndaғy Resejdің europalyқ bөlіgіndegі zhәne Sіbіrdegі uaқftar [History of muslim charity, waqfs in Russian in XIX-XX]. – Ufa: AST - 140. (in Kazakh)
Bekkin R.I. (2009) Vakf kak sovremennyj islamskij finansovyj institut [Waqf as modern Islamic institute] // Pax Islamica. № 1 (2). -146-161. (in Russian)
Boranғaliұly T. (2014) «Zhangіr han» [Khan Zhangіr]. – Almaty: «Abzal-Aj» baspasy. – 528. (in Kazakh)
Gibadullin M.Z. (2016) Predprinimatel'stvo i islam: rossijskij istoricheskij opyt [Business in Islam: Russian historical experience] / M.Z. Gibadullin, A.A. Ajupov, A.R. Nurieva, A.R. Shagimardanov. – Kazan': Izd-vo Kazan. un-ta,. – 252. (in Russian)
Gorshunov D.N. etc. (2010) Chastnoe pravo i islam [Private right in Islam]. Uchenye zapiski kazanskogo gosudarstvennogo universiteta. Tom 152, kn. 4 Gumanitarnye nauki - 9. (in Russian)
Habibollah Salarzehi (2010) Waqf as a Social Entrepreneurship Model in Islam. Published by Canadian Center of Science and Education/International Journal of Business and Management Vol. 5, No. 7 - 8.
Halifa Altaj (1991) Құran Kәrіm [Quran Karim]. Kazaқsha maғyna zhәne tүsіnіgі. Құran Sharif Basym kombinaty. Madine Munauuara. Saud arabija. (Milladi 1412 zh.) zh. 73, 203, 209, 284 bb. (in Kazakh)
Hisham Yaacob (2013) Waqf history and legislation in Malaysia: a contemporary perspective. Journal of Islamic and Human Advanced Research, Vol. 3, Issue 6, Month, 387-402.
Kabdolda K.S. (2017) Osnovy islamskogo vakfa [Tha basis of Waqf in Islam]. Bulletin of KazNU, Philosophy, Cultural Studies Series, Political Studies Series. №2 (60) - 9. (in Russian)
Kazakh gazetі (1913) 2-shі basylymy / Qurast: S. Smagulova, G. Anes, T. Zamzaeva [Kazakh newspaper. 2nd edition]. – Almaty: «Arys» Press, 2018. – 412, 413, 421, 441, 442 bb. (in Kazakh)
Mochammad Arif Budiman (2014) The significance of waqf for economic development/ Volume 2, No.1 – 14. Electronic copy available at: https://ssrn.com/abstract=2995473/
Monzer Kahf (2016) Waqf: a quick overview. M Kahf - availabat: http://monzer.kahf.com/papers/english
Munara gazetі (2021) «Berlinde bіlіm alg`an 5 qazaq» [Five Kazakhs who studied in Berlin] №16 (46) 24.08. // Sejsenbi. (in Kazakh)
Omarov A.O., Amahanov G.V., Shabanova G.M. (2021) Ponjatie i sushhnost' vakfa v islamskoj tradicii //Duhovnoe nasledie musul'manskih bogoslovov v kontekste problem XXI veka: Materialy II Mezhdunarodnoj nauchno-obrazovatel'noj konferencii, Mahachkala, 24–28 nojabrja 2020 goda [The concept and essence of waqf in the Islamic tradition]. – Mahachkala: Obshhestvo s ogranichennoj otvetstvennost'ju "ALEF" – 291-297. – EDN MXKKWG. (in Russian)
Sholpan zhurnaly (1922) Alash kosemsozi [The wisdom words of Alash]. Kyrғyz-kazaқ tіlіnde ajynda bir shyғatyn sajasat – sharuashylyk, bіlіm - әdebiet zhurnaly, I Tom / No. 1. - 6. (in Kazakh)
Sultonov U.A. (2015) Dіni ortalyқ zhәne onyң vaқf қozhalyғy. ҚazҰU Habarshysy. Dіntanu serijasy [Religious Center and its waqf control]. №4 (4) - 6. (in Kazakh)
Syed Khalid Rashid. (2018) Potential of Waqf in Contemporary World. JKAU: Islamic Econ., Vol. 31 No. 2, 53-69. Electronic copy available at: https://ssrn.com/abstract=3465391
Zagidullin I.K. (2006) Imperatorlyқ құқyқtyқ keңіstіktegі uaқftar [Waqfs in the space of Empire Law] // Islam zhәne қajyrymdylyқ. Қazan- 144. (in Kazakh)
Zhantiev. D.R. (2006) XIX ғasyrdaғy Osman imperijasynyң zhaңaru үderіsіndegі uaқftardyң rөlі [The role od waqfs during the renewal period of Ottoman Empire]. – M. – 564. (in Kazakh)
