Ислам дінінің ақшаға қатысты көзқарасы және цифрлық валютаның фиқһ тұрғысынан зерттелуі
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v36.i4.r10Кілттік сөздер:
цифрлық валюта, ОБЦВ, исламдық дүниетаным, ислам құқығы, талдауАннотация
Бұл мақала – орталық банктердің цифрлық валюталарын (бұдан әрі ОБЦВ) ислам құқығы тұрғысынан зерттеу мен ислам дінінің ақшаға қатысты дүниетанымын анықтауға бағытталған. ОБЦВ – әлем бойынша әр түрлі елдер мен мемлекеттердің монетарлық саясатында соңғы онжылдықтағы ең өзекті тақырыптардың біріне айналды. Бірнеше жылдың ішінде ОБЦВ даму жолында күрт серпіліс алды және белсенді дамып келе жатқан криптовалюта нарығының бәсекелестігінің күшеюіне байланысты қаржы органдары үшін өзекті мәселеге айналып үлгерді. ОБЦВ-ның үздіксіз дамып, түрленіп отыруына байланысты, фиқһ тұрғысынан нақты үкімін беру аса қиын екенін атап өткен жөн. Алайда мақаланың кіріспесінде ақшаның негізгі даму кезеңдері қарастырылады. Электрондық, крипто және цифрлық валюталардың арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтар анықталады. Сонымен қатар мақаланың техникалық аспектілері де ұсынылады. Мақалада талқыланған өзекті мәселелердің бірі – исламның ақшаға қатысты дүниетанымы мен философиясы. Осы орайда Ғазали, Ибн Теймия сынды классикалық дәуір ғұламаларының сөздері мен талдауларына ерекше назар аударылды. Одан әрі ОБЦВ-ның экономикалық және құқықтық тұстары зерттеледі. Айта кететін жайт, дәстүрлі экономистер секілді, ислами қаржы мен экономиканың мамандары да ОБЦВ-ны ақша ретінде қарастырып, ақшалық болмысына кедергі келтіретін ешқандай фактор анықтамаған. Мақаланың соңына қарай қарай ОБЦВ-ге қатысты ислами құқық (фиқһ) тұрғысынан жүйелі талдау жасалады. Талдау нәтижесінде ОБЦВ-ның фиқһ тұрғысынан рұқсат шеңберіне кірмейтін потенциалды ерекшеліктері анықталады. Қорытындылай келе аталмыш кедергілерге қатысты ықтималды шешімдер ұсынылады.
Библиографиялық сілтемелер
References
Al-Gazali A.H. Ihyā ‘ulūm al-dīn [Revival of religious sciences]. – Beirut: Dār al-ma’rifah. – 4 volumes. (in Arabic)
Ali, İ. & Akyazı, H. (2019) Merkez Bankası Dijital Parası ve Para Politikasına Yansımaları. BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (3), 573-593. https://doi.org/10.11616/basbed.v19i49542.560653 (in Turkish)
Al-Marghīnānī, B. A. al-Hidāyah sharh bidāyat al-mubtadī [Straight path: commentary on Commencing of the beginner]. (ed. Yūsuf, T.). – Beirut: Dār ihya al-turās al- ‘Arabī. – 4 volumes. (in Arabic)
Al-Usmānī, M. T. Causes and Remedies of the Present Financial Crises from Islamic Perspective. – Karachi: Quranic Studies Publishers. – 47.
Al-Usmānī, M.T. (2017) Buhūs fī qaḏāyā fiqhiyyah mu’āṣirah [Analysis of contemporary juristic issues in Islamic Law]. – Damascus: Dār al-qalam. – 2 volumes. (in Arabic)
Al-Usmānī, M.T. (2018) Fiqh al-buyū’ ‘alā al-madhāhib al-arba’ah [Islamic contract law according to four schools of jurisprudence]. – Damascus: Dār al-qalam. – 2 volumes. (in Arabic)
Ayub, M. (2007) Understanding Islamic Finance. – West Sussex (England): John Wiley & Sons Ltd. – 544.
Bank of Russian Federation (2021) Concept of Digital Ruble. Moscow: Bank of Russia Publ.
Central Bank Digital Currency Tracker (2023) https://www.atlanticcouncil.org/cbdctracker/html
Central Bank of the Bahama. (2019) Project Sand Dollar: A Bahamas Payments System Modernisation Initiative. Nassau: Central Bank Pub.
Committee (1984-2006) Al-Mawsū’ah al-fiqhiyyah al-Kuwaitiyyah [Fiqh encyclopedia of Kuwait]. – Kuwait: Wizarat al-Auqaf. – 45 volumes. (in Arabic)
Garratt, R. & Zhu, H. (2023) On Interest-Bearing Central Bank Digital Currency with Heterogeneous Banks. Comparative Political Economy: Monetary Policy e-Journal. 17 Sep. 1-34. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3802977
Güney, N. (2020) İslam Hukukunda Para Kavramı ve Paranın Yeri. (ed. Korkut, C.) İslam İktisadında Para: Bakırdan Dijitale. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 49-50.
https://doi.org/10.11616/basbed.v19i49542.560653 (in Turkish)
Halkbank internet sitesi (2023) Paranın Tarihi. https://www.halkbank.com.tr/tr/blog/finans/paranin-tarihi.html (in Turkish)
Ibn Qudāmah, M. (1997) al-Mughnī [The Sustainer]. (ed. al-Turkī, A.). – Riyad: Dār ‘ālam al-kutub. – 15 volumes. (in Arabic)
Ibn Rushd, Ḥ. (2004) Bidāyah al-mujtahid [Beginning for the mujtahid]. – Cairo: Dār al-ḥadīṣ. – 4 volumes. (in Arabic)
Ibn Taymiyah, T. D. (2004) Majmū’ al-fatāwā [Compilation of fatwas]. – Riyad: Majma’ malik Fahd. – 35. (in Arabic)
Jabbar, A., Geebren, A., Hussain, Z., Dani, S., Ul-Durar, S. (2023) Investigating individual privacy within CBDC: A privacy calculus perspective. Research in International Business and Finance. 64 (2023) 101826. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2022.101826
Kahveci, N. & Bilginer, Y. (2021) Çağdaş İslam Hukukçularının Kripto Paraların Meşruiyetine Dair Görüşlerinin Analizi. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Issue 26. 274-278. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.894874 (in Turkish)
Khan, M. A. (1994) An Introduction to Islamic Economics. – Islamabad: The International Institute of Islamic Thought. – 172.
Mu, Ch. (2022) Balancing Privacy and Security: Theory and Practice of the E-CNY’s Managed Anonymity. People’s Bank of China. 2-3.
Mu, Ch. (2023) Theories and Practice of Exploring China’s e-CNY. (ed. Dombret, A. & Kenadjian, P.S.). Data, Digitalization, Decentialized Finance and Central Bank Digital Currencies. – Berlin/Boston: De Gruyter. – 179-190.
Perkins, J. (2004) Confessions of an Economic Hitman. San Francisco: – Berrett-Koehler Publishers, Inc. – 148.
Tabakoğlu, A. (2021) İslam İktisadına Giriş [Introduction to Islamic Economics]. – İstanbul: Dergâh Yayınları. – 580. (in Turkish)
The Qur'an (M.A.S Abdel Haleem, Trans.) (2004) – Oxford: Oxford University Press. – 502.
William N. G. & Rouwenhorst, K. G. (2005). The Origins of Value: The Financial Innovations that Created Modern Capital Markets. – Oxford: Oxford University Press. – 416.
Yazıcı, A. (2020). Kaydî Para Üretimi ve Fıkhî Açıdan Bir Değerlendirme. (ed. Korkut, C.) İslam İktisadında Para: Bakırdan Dijitale. – Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 142. (in Turkish)
Zaidān, A. (2002). al-Madkhal li-dirāsah al-sharī’ah al-Islāmiyyah [Introduction to Islamic Shariah Studies]. – Lebanon: Mu’assasah al-risālah. – 400. (in Arabic)
Zaim, S. (2010). İslam Ekonomisinin Temelleri [Principles of Islamic Economics]. – İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayınları. – 270. (in Turkish)
