Абайдың 1855-1891 жж. аралығында жазған өлеңдеріндегі діни сеніміне исламтанулық талдау
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2024.v37.i1.r2Аннотация
Абай Құнанбайұлы қазақтың бас ақыны, ойшылы, ұлы данасы, өз заманының қайраткері. Абай шығармалары әр ғылым саласы мамандарының қызығушылығын тудырған және әр ғалым оның шығармаларына өз саласы тұрғысынан зерттеулер жүргізген. Бұл мақалада Абайдың діни сеніміне, ақидасына тоқталамыз. Исламтану бірнеше үлкен саладан тұратын ғылым болса, солардың ең маңыздысы – ақида (кәлам) саласы. Адамның дінін, діни сенімін анықтайтын сала осы – ақида саласы. Абайдың діни дүниетанымы зерттеудің нысаны болады. Абайдың алғаш өлең жаза бастағаннан інісі Оспанның дүние салғанға дейінгі аралықтағы жазған шығармаларына исламтанулық, дінтанулық, теолингвистикалық талдау жасалады. Осы кезеңдегі Абай шығармаларында ислам ақидасының қай тақырыптары көтерілгендігін анықтап, сол тақырыптар бойынша Абайдың сеніміне шолу жасалады. Абайдың діни сенімдерін анықтап, оларды Құран аяттарымен және Мұхаммед пайғамбардың хадистерімен салыстырып, Абай сенімінің негізін Құран, сүннеттен көрсетуге талпыныс жасалады. Сонымен қатар басқа ислам ғалымдарының, әсіресе ханафи, мәтуриди ғалымдарының ақида саласы бойынша жазған еңбектерімен салыстырамыз. Сол арқылы Абай ақидасында өзгерістің орын алғандығын не алмағандығын нақтыланады және Абайдың діни сеніміне негіз болған дереккөздер анықталады. Негізі, Абай бұл кезеңде ақидадағы екі тақырыпқа қатысты өзінің пікірін жырларына қосқандығы анықталды: Аллаға сену және тағдырдың жақсылығы мен жамандығын бір Алладан деп илану. Ақиданың қалған тақырыптары сілтеме ретінде болмаса, арнайы жазылған өлең жолдарынан байқалады.
Түйін сөздер: Жалғыз Алла, Құдай, иман, пәни дүние, тағдыр, аят, хадис.
Библиографиялық сілтемелер
References
Әуезов, М. (2013) Абай жолы. Үшінші кітап. – Алматы: «Жазушы». – 384.
Иассауи Қожа Ахмет (2009) Диуан хикмет. Даналық кітабы. – Алматы: Халықаралық Абай клубы. – 312.
Ибадуллаев С.З. (2018) Қасиетті Құран және Қазақ тіліндегі мағыналық аудармасы /Ауд.: С.З. Ибадуллаев. – Алматы: Дәуір. – 744.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Алматы: Арыс, 2009. 7-том, – 752.
Матыжанов К.І. және т.б./құраст. (2020) Абай шығармаларының академиялық толық жинағы.Үш томдық. 1-том/Құраст: Матыжанов К.І. және т.б. – Алматы: «Жазушы» баспасы, 2020. – 640.
References
Abdurrakhman Khabannaka al-Maidany (2002) Al-Aqeedah Al-Islamiyah wa Ususuha [The Islamic Creed and Its Foundations]. – Dimashq: Dar Al-Qalam. – 704. (in Arabic)
Abu Abdullah Muhammad ibn Muhammad ibn al-Ala al-Bukhari al-Hanafi (2012). Risalah fi al-Aqeedah [The Treatise on Beliefs]. – Al-Kuwait: Dar al-Diya'. – 190. (in Arabic)
Abu al-Barakat an-Nasafy (1998a) Tafsir an-Nasafy (Madarik at-tanzil ua khakhaiq at-tauil) [Interpretation of An-Nasafi (the perceptions of download and the facts of interpretation)]. – Beirut: Dar al-kalim at-tayib. Volume 3, – 702. (in Arabic)
Abu al-Barakat an-Nasafy (1998b) Tafsir an-Nasafy (Madarik at-tanzil ua khakhaiq at-tauil) [Interpretation of An-Nasafi (the perceptions of download and the facts of interpretation)]. – Beirut: Dar al-kalim at-tayib. Volume 2, – 724. (in Arabic)
Abu al-Layth al-Samarqandi (2000) Bahr al-Ulum [Ocean of Sciences]. – Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyah. Volume 2, – 642. (in Arabic)
Abu Bakr Al-Bayhaqi (2000) Al-Qada' wa al-Qadar [The Decree and Destiny]. – Riyadh. Maktabat Al-Ubaikan. – 362. (in Arabic)
Abu Mansur al-Maturidi (2010) Kitab al-Tauhid [The Book of Monotheism]. – Beirut: Dar Sader. – 538. (in Arabic)
Auezov, M. (2013) Abai joli [The Path of Abai]. Ushinshi kitap. – Almaty: Jazushy. – 384. (in Kazakh)
Ibadullayev S.Z. tr. (2018) Qasyetti Quran jane qazaq tilindegi maginaliq audamasi / tr. [The Characteristics of the Quran and the Interpretation in the Kazakh Language]. / Aud.: S.Z. Ibadullaev. – Almaty, – 744 . (in Kazakh)
Ibn Nujaim al-Masry. Al-Bakhr ar-Ra'iq Sharh Kunz ad-Daqaiq [The Flowing Sea: Explanation of the Treasure of Moments]. – Dar Al-Kitab Al-Islami. Volume 5, – 344. (in Arabic)
Khoja Akhmet Yassawi (2009) Diwan khikmet. Danaliq kitabi [Selected Works]. – Almaty: Khalyaaraluq Abai klubi. – 312. (in Kazakh)
Mamytzhanov, K.I. etc. (2020) Abai shigarmalarining akademyalyq tolyq jinagy, in III volumes. Vol I. edit. Mamytzhanov etc [Complete Works of Abai]. – Almaty: “Jazushy” baspasi. Volume 1, – 640. (in Kazakh)
Muslim ibn al-Hajjaj Abu al-Hassan al-Qushayri al-Nisaburi. Sahih Muslim [Authentic Muslim]. – Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi. Volume 1, – 524. (in Arabic)
Qazaq adeby tilining sozdigi (2009) [Lexicon of Kazakh Literary Language]. – Almaty: Arys. Volume 7, – 752.
