Сейіт Яхьяның парсы тіліндегі шығармаларының поэтикалық және гностикалық ерекшеліктері

Аннотация

Әділдікке нұсқайтын жол Әзірбайжанның ұлы ойшылы, Халвати тарикатының Пири-сани (екінші ұлы мүршид (дұрыс жол көрсететін) деген атпен танымал Сейид Яхья Бакувидің шығармашылығында егжей-тегжейлі баяндалған. Оның пікірінше, діндарлар «Менің туыстарым жұлдыздар сияқты. Солардың қай-қайсысына да ілессең, тура жолды табасың» деген хадис негізінде әулие дәрежесіне жетеді. Әулиелер мінәжаттардың рухындағы таухид тұқымын кемелдікке жеткізуі керек. Ізбасар өз кезегінде мүршидке өзінің нәпсі мен рухын толық тапсырып, мүршидіне мәйіттің өзін жуушысына бағынғанындай бағынуы керек. Сейіт Яхья «Кашф ул-қулубында» ақыл, жүрек, рух және нәпсі кезеңдерінің сыртқы және ішкі белгілерін ашып, оларды авам (надан), хас және екхассе-хас сатыларына жіктейді. Ол «Эгле-хас» кезеңінің таралуы оның ашу және бақылау үшін жұмыс істейтінін айтады. Мұндай ақыл-ой бақылау Әділеттің (Құдайдың) құпияларына жол табуға көмектеседі. «Ехассе-хас» сахнасында жүргендер Хақ ғылымын терең меңгергісі келеді және Әділдікке (Құдайға) ең жақын жандар. Ол кезеңге жетемін дегендер материалдық құмарлықтарын тастап, әділетті (Алланы) ашуға ұмтылуы керек. Сейіт Яхьяның пікірінше, ақыл-ой қиялдарымен және дүниелік ғылымдармен Әділетке жету мүмкін емес. Бұл жолда махаббат оты керек. Сейіт Яхья өз шығармаларында поэтикалық нышандар мен метафораларды пайдаланғанымен, Халвати тарикатының негізгі ережелерін ерекше ашып көрсетеді. Оның шығармаларының лаконизмі, айқын стилистикасы олардың жаңадан келе жатқан ізбасарларына арналғанын көрсетеді.

Түйін сөздер: Сейіт Яхья, Халвати тариқаты, Кешфел-қулуб, Құдай, тариқат.