Қазақ даласындағы исламға дейінгі діни наным сенімдер
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2021.v28.i4.r7Кілттік сөздер:
наным-сенім, діндарлық, шаманизм, тәңіршілдік, митраизм, зороастризмАннотация
Ғылыми мақалада қазақ халқының исламға дейінгі діни дүниетанымының кейбір ерекше қырлары сыни талдаудан өткізілді. Сонымен қатар, исламға дейінгі қазақ халқының наным-сенімдеріне, діни көзқарастары мен олардың ерекшеліктеріне заманауи кезеңдегі дінтанулық сараптаулар тұрғысынан жіктемелер жасалған. Бүгінгі таңдағы Қазақстан Республикасы халқының 70 пайызға жуығының ұстанатын діні – ислам діні және оның ішіндегі Әбу Ханифа бағыты екені белгілі. Сондай-ақ елде 130-дан аса ұлт-өкілдері 18 конфессия өзара татулықта, бейбіт өмір кешуде. Қазақстан жеріне ислам діні сияқты тарихи феномен келген кезеңге дейін де әртүрлі түркі тайпаларынан тұратын халықтар қауымдастығы әр қилы діни наным-сенімдерді ұстанған. Қазақстан секілді көпұлтты, көпконфессиялы мемлекеттің тұрғындарының діни көзқарастары мен діни наным-сенімдері елдегі «Рухани жаңғыру» бағдарламасы және ел бірлігі тұрғысынан кешенді зерттеуді, ғылыми зерделеуді қажет ететін өзекті тақырыптардың бірі. Жалпы елдегі халықтың жетпіс пайызға жуығы өздерін діндарлар қатарына жатқызады. Мақалада қазақ халқының исламға дейінгі діни наным-сенімдері мен заманауи қолданыстағы «дәстүрлі ислам» терминімен ара-қатынасы мен байланысы анықталады. Исламға дейінгі діни нанымдардың орны мен маңыздылығы қарастырылады.
Түйін сөздер: наным-сенім, діндарлық, шаманизм, тәңіршілдік, митраизм, зороастризм.
Библиографиялық сілтемелер
Безертинов Р.Н (2017) Древнетюркское мировоззрение «Тэнгрианство». Учебное пособие. 2-е издание. – Казань. – 245.
Дін дегеніміз не? [Электронды ресурс] URL https:// http://fatua.kz/kz/post/view?id=334
Бойс.М. (1994) Зороастрийцы. Верования и обычаи. СПб: «Петербургское востоковедение». – 228.
Нысанбаев Ә.Н (2015) Қазақстан халқының рухани-құндылықтар әлемі / З.К.Шәукенова және С.Е.Нұрмұратовтың редакциясымен. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК ФСДИ. − 188.
Религия в Казахстане [Электронды ресурс] URL https:// http://old.unesco.kz/heritagenet/kz/content/duhov_culture/religia/religia_in_kz.htm
Рүстемов Л.З (1993) Парсы тілінің ізашары. – Теһран. – 280.
Светскость и религия в современном Казахстане: модернизация духовно-культурных смыслов и стратегий (2020). Коллективная монография. – Алматы: ИПФР КН МОН РК, 2020. – 250.
Соловьева Г.Г(2020) Қазіргі Қазақстан аумағындағы діндер тарихы: Оқу құралы. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК ФСДИ. – 324.
Қазақ халқының философиялық мұрасы. 9-шы кітап – Алматы: ФСДИ. – 265.
Орынбеков М.С. Генезис религиозности в Казахстане. – Алматы: ИФПР КН МОН РК, 2013. – 204.
Тоқаев Қ. (2021) Тәуелсіздік бәрінен қымбат // Егемен Қазақстан. 5 қаңтар.
Уәлиханов Ш. (1980) Қырғыздардағы шамандықтың іздері. – Алматы. – 139.
Уәлиханов Ш. Қырғыздардағы шамандықтың іздері [Электронды ресурс] URL https://https://shoqan.kz/completed/works_shaman/.
References
Bezertinov R.N (2017) Drevnetjurkskoe mirovozzrenie «Tjengrianstvo» [Ancient Turkic world "Tjengrianstvo"]. Uchebnoe posobie. 2-e izdanie. – Kazan'. – 245. (in Russian)
Dіn degenіmіz ne? [What is religion?] [Jelektrondy resurs] URL https:// http://fatua.kz/kz/post/view?id=334 (in Kazakh)
Bojs M. (1994) Zoroastrijcy. Verovanija i obychai [Zoroastrians. Beliefs and customs]. Sankt Peterburg. – 228. (in Russian)
Nysanbaev A.N (2015) Kazakhstan halkynyn ruhani-kundylyktar alemі [The world of spiritual values of the people of Kazakhstan] / Z.K.Shaukenova zhane S.E.Nurmuratovtyn redakcijasymen. – Almaty: KR BGM GK FSDI. − 188. (in Kazakh)
Religija v Kazahstane [Religion in Kazakhstan] [Jelektrondy resurs] URL https:// http://old.unesco.kz/heritagenet/kz/content/duhov_culture/religia/religia_in_kz.htm (in Russian)
Rustemov L. Z (1993) Parsy tіlіnіn іzashary [Pioneer of the Persian language]. – Teһran. – 280. (in Kazakh)
Svetskost' i religija v sovremennom Kazahstane: modernizacija duhovno-kul'turnyh smyslov i strategij [Secularism and Religion in Modern Kazakhstan: Modernization of Spiritual and Cultural Meanings and Strategies] (2020). Kollektivnaja monografija. – Almaty: IPFR KN MON RK, 2020. – 250. (in Russian)
Solov'eva G.G (2020) Kazіrgі Қazakhstan aumaghyndaghy dіnder tarihy [History of religions in modern Kazakhstan]: Oku kuraly. – Almaty: KR BGM GK FSDI. – 40. (in Kazakh)
Kazakh khalkhynyn filosofhialyk murasy. 9-shy kitap – Almaty. – 265. (in Kazakh)
Orynbekov M.S. Genezis religioznosti v Kazahstane. – Almaty: IFPR KN MON RK, 2013. – 204. (in Russian)
Tokaev K. (2021) Tauelsіzdіk barіnen kymbat [Independence is the most precious] // Egemen Kazakhstan. 5 kantar. (in Kazakh)
Ualihanov Sh. (1980) Kyrgyzdardaghy shamandyktyn іzderі. – Алматы. –139. (in Kazakh)
Ualihanov Sh. Kyrgyzdardaghy shamandyktyn іzderі [Traces of shamanism in the Kyrgyz] [Jelektrondy resurs]. URL https://https://shoqan.kz/completed/works_shaman/. (in Kazakh)
