Имам Матуридидің теологиялық көзқарастары
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v29.i1.r9Кілттік сөздер:
Имам Матуриди, кәлам, әһлі сүннә, ақыл, иманАннотация
Мақалада Ислам дінінің сенімдік мазхабы ретінде белгілі Орта Азия өлкелеріне кең таралған Матуридия мазхабының құрушысы Имам Әбу Мансұр әл-Матуриди мен оның кәламдық және теологиялық көзқарастары туралы сөз қозғалады. Имам Матуриди, Әһлі Сүннә уә әл-жамаға жолының амалдағы басты мазхабы Имам Ағзам Әбу Ханифаның дәстүрін ұстана отырып, өзінің мектебін дамытқандығы көрсетіледі. Матуридидің өз көзқарастарында ақылға баса мән беріп, оның Алланы танудағы ролін егжей-тегжейлі сипаттауына қатысты деректер мен мәліметтер беріледі. Ғұламаның мектебін жалғастырған шәкірттерінің оған қатысты пайымдары келтіріледі. Сонымен қатар оның бүгінге жеткен қос бірдей еңбегі «Тәуилату-л Құран» мен «Китабу-т таухид» кітаптарының кәламдық тұрғыдан мәні мен маңызына, қолданған әдіс-тәсілдеріне орын беріледі. Имам Матуриди еңбектеріндегі «улухият», «адамның еркі мен қалауы», «тағдыр», «нубууат», «иман және үлкен күнә» сияқты кәламдық тақырыптар талданады. Сондай-ақ, Имам Матуридидің теологиялық көзқарастарының ішінен «Алланы тану», «көркемдік пен ұсқынсыздық», «адамның еркіндігі», «күш жетпейтін міндетті жүктеу», «тәкуин», «хикмет пен себеп», «Алланың сөзін есту», «пайғамбарлардың ер немесе әйел болу мәселесі» тақырыптары қарастырылып, Әшәрия мазхабындағы кәламдық ой-пікірлермен салыстырыла зерделенеді.
Түйін сөздер: Имам Матуриди, кәлам, әһлі сүннә, ақыл, иман
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер
Akimkhanov A. et al (2016) Principles of Abu Mansur Al-Maturidi, central Asian Islamic theologian preoccupied with the question of the relation between the Iman/credo and the action in Islam. Vol 12, № 6. –165-176. https://www.researchgate.net/publication/311460576_Principles_of_Abu_Mansur_Al-Maturidi_central_Asian_Islamic_theologian_preoccupied_with_the_question_of_the_relation_between_the_Imancredo_and_the_action_in_Islam
Әділбаев А. (2018) Имам әл-Матуридидің Имам Әбу Ханифа көзқарастарына қатысты ұстанымдары. / Халықаралық Матуриди симпозиумы (Өткені, бүгіні мен болашағы). Баяндамалар кітабы. Ред.Кутлу Сөнмез. –Анкара: Olivin Ofset. – 624.
Bruckmayr, P. (2009) The spread and persistence of Māturīdi kalām and underlying dynamics. In Iran and the Caucasus. Vol. 13, Issue 1, – 59-92 https://doi.org/10.1163/160984909X12476379007882.
GöTz, M. (1965) Māturidī und sein Kitāb Ta’wīlāt al-Qur’ān. Islam - Zeitschrift Fur Geschichte Und Kultur Des Islamischen Orients, 41(1), – 27-70. https://doi.org/10.1515/islm.1965.41.1.27
Düzgün, Ş. (2012) Matüridi’nin Kur’an Yorum Yöntemi // Kader Kelam araştırmaları dergisi. – Ankara: 2012, –Vol 10, Issue 1, - 1-18.
Işık, H. (2013) Maturidi’de İnsan Özgürlüğü. – Ankara: Araştırma Yayınları. – 200.
Zhussipbek, G., Satershinov, B. (2019) Search for the theological grounds to develop inclusive islamic interpretations: Some insights from rationalistic islamic maturidite theology. Religions, 10 (11) 609. https://doi.org/10.3390/rel10110609
Керімбай С., Төлеген М., Нәби А., Тасболат А. (2014) Салт-дәстүр сөйлейді. - Алматы: «Орхон» Баспа үйі. – 325.
Қалмахан Е. (2018) Имам әл-Матуридидің Имам Әбу Ханифа көзқарастарына қатысты ұстанымдары. / Халықаралық Матуриди симпозиумы (Өткені, бүгіні мен болашағы). Баяндамалар кітабы. – Анкара: Olivin Ofset. – 624.
Maturidi, Ebu Mansur. (2013) Kitabu’t Tevhid Açıklamalı Tercüme. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: İSAM Yayınları. – 613.
Özel, A. (2017) Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. – Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. – 779.
Pezdevi, Ebu’l Yüsr. (1963) Usul ed-Din, Hans Peter Linss neşri. – Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye. –530.
Sabuni, N. (2014) Maturidiyye Akaidi. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 213.
Serdar, M. (2012) Kelam Tarihi. – Kayseri: Afşar Matbaacılık. – S. 288.
Yazıcıoğlu, M. (1985) Matüridi kelam ekolunun iki büyük siması: Ebü Mansur Maturidi ve Ebu’l Muin Nesefi // Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1). – Ankara. – 281-298.
Yeşilyurt, T. (2012) Maturidilik: Önemli İsimler ve Temel İlkeler. Kelam el-kitabı. – Ankara: Grafiker. – 149-156.
Yurdagur, M. (2017) Ünlü Türk Kelamcıları- Maveraünnehirden Osmanlı Coğrafyasına. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 296.
References
Akimkhanov A. et al (2016) Principles of Abu Mansur Al-Maturidi, central Asian Islamic theologian preoccupied with the question of the relation between the Iman/credo and the action in Islam. 12, 165–176. https://www.researchgate.net/publication/311460576_Principles_of_Abu_Mansur_Al-Maturidi_central_Asian_Islamic_theologian_preoccupied_with_the_question_of_the_relation_between_the_Imancredo_and_the_action_in_Islam (in Kazakh)
Ädilbaev A. (2018) Ïmam äl-Matwrïdïdiñ Ïmam Äbw Xanïfa közqarastarına qatıstı ustanımdarı [Imam al-Maturidi's position on the views of Imam Abu Hanifa]. / Xalıqaralıq Matwrïdï sïmpozïwmı (Ötkeni, bügini men bolaşağı). Bayandamalar kitabı. Red.Kwtlw Sönmez. – Ankara: Olivin Ofset. – 624. (in Kazakh)
Bruckmayr, P. (2009) The spread and persistence of Māturīdi kalām and underlying dynamics. In Iran and the Caucasus (Vol. 13, Issue 1, pp. 59–92). https://doi.org/10.1163/160984909X12476379007882
GöTz, M. (1965) Māturidī und sein Kitāb Ta’wīlāt al-Qur’ān. Islam – Zeitschrift Fur Geschichte Und Kultur Des Islamischen Orients, 41(1), 27–70. https://doi.org/10.1515/islm.1965.41.1.27 (in German)
Düzgün, Ş. (2012) Matüridi’nin Kur’an Yorum Yöntemi ” [Maturidi's Method of Interpretation of the Qur'an. "Word Studies"] // Kader Kelam araştırmaları dergisi. – Ankara: 2012, –Vol 10, Issue 1. – 1-18. (in Turkish)
Işık, H. (2013) Maturidi’de İnsan Özgürlüğü [Human Freedom in Maturidi]. – Ankara: Araştırma Yayınları. – 200. (in Turkish)
Zhussipbek, G., Satershinov, B. (2019) Search for the theological grounds to develop inclusive islamic interpretations: Some insights from rationalistic islamic maturidite theology. Religions, 10 (11) 609. https://doi.org/10.3390/rel10110609
Kerimbay S., Tölegen M., Näbï A., Tasbolat A. (2014) Salt-dästür söyleydi [Traditions Speak]. - Almatı: «Orxon» Baspa üyi. – 325. (in Kazakh)
Qalmaxan E. (2018) Ïmam äl-Matwrïdïdiñ Ïmam Äbw Xanïfa közqarastarına qatıstı ustanımdarı [Imam al-Maturidi's position on the views of Imam Abu Hanifa]. / Xalıqaralıq Matwrïdï sïmpozïwmı (Ötkeni, bügini men bolaşağı). Bayandamalar kitabı. – Ankara: Olivin Ofset. – 624. (in Kazakh)
Maturidi, Ebu Mansur. (2013) Kitabu’t Tevhid Açıklamalı Tercüme [Kitabu't Tawhid Annotated Translation]. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: İSAM Yayınları. – 613. (in Turkish)
Özel, A. (2017) Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları [Hanafi Fiqh Scholars and Famous People of Other Sects]. – Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. – 779. (in Turkish)
Pezdevi, Ebu’l Yüsr. (1963) Usul ed-Din [Usul ed-Din]. Hans Peter Linss neşri. – Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye. –530. (in Arabic)
Sabuni, N. (2014) Maturidiyye Akaidi [Maturidiyya Akaidi]. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 213. (in Turkish)
Serdar, M. (2012) Kelam Tarihi [Kalam History]. – Kayseri: Afşar Matbaacılık. – 288. (in Turkish)
Yazıcıoğlu, M. (1985) Matüridi kelam ekolunun iki büyük siması: Ebü Mansur Maturidi ve Ebu’l Muin Nesefi [Two great figures of Maturidi kalam school: Abu Mansur Maturidi and Ebu'l Muin Nasefi] // Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1). – Ankara. – 281-298. (in Turkish)
Yeşilyurt, T. (2012) Maturidilik: Önemli İsimler ve Temel İlkeler [Maturidiness: Important Names and Basic Principles]. Kelam el-kitabı. – Ankara: Grafiker. – 149-156. (in Turkish)
Yurdagur, M. (2017) Ünlü Türk Kelamcıları- Maveraünnehirden Osmanlı Coğrafyasına [Famous Turkish Theologians - From Transoxiana to Ottoman Geography]. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 296. (in Turkish)
Akimkhanov A. et al (2016) Principles of Abu Mansur Al-Maturidi, central Asian Islamic theologian preoccupied with the question of the relation between the Iman/credo and the action in Islam. Vol 12, № 6. –165-176. https://www.researchgate.net/publication/311460576_Principles_of_Abu_Mansur_Al-Maturidi_central_Asian_Islamic_theologian_preoccupied_with_the_question_of_the_relation_between_the_Imancredo_and_the_action_in_Islam
Әділбаев А. (2018) Имам әл-Матуридидің Имам Әбу Ханифа көзқарастарына қатысты ұстанымдары. / Халықаралық Матуриди симпозиумы (Өткені, бүгіні мен болашағы). Баяндамалар кітабы. Ред.Кутлу Сөнмез. –Анкара: Olivin Ofset. – 624.
Bruckmayr, P. (2009) The spread and persistence of Māturīdi kalām and underlying dynamics. In Iran and the Caucasus. Vol. 13, Issue 1, – 59-92 https://doi.org/10.1163/160984909X12476379007882.
GöTz, M. (1965) Māturidī und sein Kitāb Ta’wīlāt al-Qur’ān. Islam - Zeitschrift Fur Geschichte Und Kultur Des Islamischen Orients, 41(1), – 27-70. https://doi.org/10.1515/islm.1965.41.1.27
Düzgün, Ş. (2012) Matüridi’nin Kur’an Yorum Yöntemi // Kader Kelam araştırmaları dergisi. – Ankara: 2012, –Vol 10, Issue 1, - 1-18.
Işık, H. (2013) Maturidi’de İnsan Özgürlüğü. – Ankara: Araştırma Yayınları. – 200.
Zhussipbek, G., Satershinov, B. (2019) Search for the theological grounds to develop inclusive islamic interpretations: Some insights from rationalistic islamic maturidite theology. Religions, 10 (11) 609. https://doi.org/10.3390/rel10110609
Керімбай С., Төлеген М., Нәби А., Тасболат А. (2014) Салт-дәстүр сөйлейді. - Алматы: «Орхон» Баспа үйі. – 325.
Қалмахан Е. (2018) Имам әл-Матуридидің Имам Әбу Ханифа көзқарастарына қатысты ұстанымдары. / Халықаралық Матуриди симпозиумы (Өткені, бүгіні мен болашағы). Баяндамалар кітабы. – Анкара: Olivin Ofset. – 624.
Maturidi, Ebu Mansur. (2013) Kitabu’t Tevhid Açıklamalı Tercüme. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: İSAM Yayınları. – 613.
Özel, A. (2017) Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. – Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. – 779.
Pezdevi, Ebu’l Yüsr. (1963) Usul ed-Din, Hans Peter Linss neşri. – Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye. –530.
Sabuni, N. (2014) Maturidiyye Akaidi. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 213.
Serdar, M. (2012) Kelam Tarihi. – Kayseri: Afşar Matbaacılık. – S. 288.
Yazıcıoğlu, M. (1985) Matüridi kelam ekolunun iki büyük siması: Ebü Mansur Maturidi ve Ebu’l Muin Nesefi // Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1). – Ankara. – 281-298.
Yeşilyurt, T. (2012) Maturidilik: Önemli İsimler ve Temel İlkeler. Kelam el-kitabı. – Ankara: Grafiker. – 149-156.
Yurdagur, M. (2017) Ünlü Türk Kelamcıları- Maveraünnehirden Osmanlı Coğrafyasına. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 296.
References
Akimkhanov A. et al (2016) Principles of Abu Mansur Al-Maturidi, central Asian Islamic theologian preoccupied with the question of the relation between the Iman/credo and the action in Islam. 12, 165–176. https://www.researchgate.net/publication/311460576_Principles_of_Abu_Mansur_Al-Maturidi_central_Asian_Islamic_theologian_preoccupied_with_the_question_of_the_relation_between_the_Imancredo_and_the_action_in_Islam (in Kazakh)
Ädilbaev A. (2018) Ïmam äl-Matwrïdïdiñ Ïmam Äbw Xanïfa közqarastarına qatıstı ustanımdarı [Imam al-Maturidi's position on the views of Imam Abu Hanifa]. / Xalıqaralıq Matwrïdï sïmpozïwmı (Ötkeni, bügini men bolaşağı). Bayandamalar kitabı. Red.Kwtlw Sönmez. – Ankara: Olivin Ofset. – 624. (in Kazakh)
Bruckmayr, P. (2009) The spread and persistence of Māturīdi kalām and underlying dynamics. In Iran and the Caucasus (Vol. 13, Issue 1, pp. 59–92). https://doi.org/10.1163/160984909X12476379007882
GöTz, M. (1965) Māturidī und sein Kitāb Ta’wīlāt al-Qur’ān. Islam – Zeitschrift Fur Geschichte Und Kultur Des Islamischen Orients, 41(1), 27–70. https://doi.org/10.1515/islm.1965.41.1.27 (in German)
Düzgün, Ş. (2012) Matüridi’nin Kur’an Yorum Yöntemi ” [Maturidi's Method of Interpretation of the Qur'an. "Word Studies"] // Kader Kelam araştırmaları dergisi. – Ankara: 2012, –Vol 10, Issue 1. – 1-18. (in Turkish)
Işık, H. (2013) Maturidi’de İnsan Özgürlüğü [Human Freedom in Maturidi]. – Ankara: Araştırma Yayınları. – 200. (in Turkish)
Zhussipbek, G., Satershinov, B. (2019) Search for the theological grounds to develop inclusive islamic interpretations: Some insights from rationalistic islamic maturidite theology. Religions, 10 (11) 609. https://doi.org/10.3390/rel10110609
Kerimbay S., Tölegen M., Näbï A., Tasbolat A. (2014) Salt-dästür söyleydi [Traditions Speak]. - Almatı: «Orxon» Baspa üyi. – 325. (in Kazakh)
Qalmaxan E. (2018) Ïmam äl-Matwrïdïdiñ Ïmam Äbw Xanïfa közqarastarına qatıstı ustanımdarı [Imam al-Maturidi's position on the views of Imam Abu Hanifa]. / Xalıqaralıq Matwrïdï sïmpozïwmı (Ötkeni, bügini men bolaşağı). Bayandamalar kitabı. – Ankara: Olivin Ofset. – 624. (in Kazakh)
Maturidi, Ebu Mansur. (2013) Kitabu’t Tevhid Açıklamalı Tercüme [Kitabu't Tawhid Annotated Translation]. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: İSAM Yayınları. – 613. (in Turkish)
Özel, A. (2017) Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları [Hanafi Fiqh Scholars and Famous People of Other Sects]. – Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. – 779. (in Turkish)
Pezdevi, Ebu’l Yüsr. (1963) Usul ed-Din [Usul ed-Din]. Hans Peter Linss neşri. – Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye. –530. (in Arabic)
Sabuni, N. (2014) Maturidiyye Akaidi [Maturidiyya Akaidi]. Çev. Bekir Topaloğlu. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 213. (in Turkish)
Serdar, M. (2012) Kelam Tarihi [Kalam History]. – Kayseri: Afşar Matbaacılık. – 288. (in Turkish)
Yazıcıoğlu, M. (1985) Matüridi kelam ekolunun iki büyük siması: Ebü Mansur Maturidi ve Ebu’l Muin Nesefi [Two great figures of Maturidi kalam school: Abu Mansur Maturidi and Ebu'l Muin Nasefi] // Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1). – Ankara. – 281-298. (in Turkish)
Yeşilyurt, T. (2012) Maturidilik: Önemli İsimler ve Temel İlkeler [Maturidiness: Important Names and Basic Principles]. Kelam el-kitabı. – Ankara: Grafiker. – 149-156. (in Turkish)
Yurdagur, M. (2017) Ünlü Türk Kelamcıları- Maveraünnehirden Osmanlı Coğrafyasına [Famous Turkish Theologians - From Transoxiana to Ottoman Geography]. – İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. – 296. (in Turkish)
Қосымша файлдар
Как цитировать
Raizayeva, G., & Nurmatov, Z. (2022). Имам Матуридидің теологиялық көзқарастары. ҚазҰУ Хабаршысы, Дінтану сериясы, 29(1), 72–81. https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v29.i1.r9
Шығарылым
Бөлім
Дінтану
