Ілкі қазақ және ежелгі үнділік мифологиялық дүниетанымдағы сабақтастықтар
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v29.i1.r1Кілттік сөздер:
Архетип, мифология, ритуал, діни сана, рухани құндылықтарАннотация
Адамзаттың қоршаған ортаны тануы мен рухани игеруінің бастамасы болып табылатын мифологиялық дүниетаным мен “мифология тілін” салыстырмалы зерттеу қазіргі халықтардың архаикалық ой өрісі мен рәміздік универсумындағы ортақ тұстарды айқындауға мүмкіндік береді. “Мифология тілі” дүниені образды-рәмізділік тұрғыда бейнелей отырып, адам болмысы мен ғарыш тіршілігінің ырғағын синхрондауға ұмтылады. Осылайша, адам мен табиғаттың өзара тұтасуы, ғарыштың рухтануы мен мифологиялық сананың ғарыштануы жүзеге асады. Сонымен қатар ежелгі үнді және ілкі қазақ мифологиясына құрлымдық талдау осы халықтардың әлемді тануы мен рухани игеруіндегі сабақтастықты пайымдауға мүмкіндік береді. Исламға дейінгі ілкі қазақ дүниетанымының архетиптік бастаулары тәңір діні, шамандық культтерде адам мен ғарыштың тұтастығы әмбебапты образды-рәміздік сипатта көрініс табады. Орталық Азия аймағында ислам өркениетінің таралуы мен діни сана мен болмыста исламның басымдылығы орын алған жағдайда көне наным-сенімдер әртүрлі ырым-жоралғылар, этностық ритуалдар мен рәсімдер сипатында сақталып қалады. Дегенмен аталған тұрмыстық феномендерді құрлымдық-лингвистикалық, герменевтикалық талдау олардың негізінде жатқан этноменталды архетиптердің қазіргі халықтардың рухани ұстанымдары мен құндылықты бағдарларындағы орны мен маңызын айқындауға жол ашады.
Түйін сөздер: Архетип, мифология, ритуал, діни сана, рухани құндылықтар.
Библиографиялық сілтемелер
Kaya, K. (2018) Rigveda. – İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. – 891.
Акатаев С.Н. (1995) Мировоззренческий синкретизм казахов. Диссертация на соискание ученой степени доктора философских наук. – 110.
Альбедиль М.Ф. (2020) Репрезентация мифа в традиционной индийской культуре. Вестник СПБУ Востоковедения и Африканистики. Т12. Вып 2. https://dspace.spbu.ru/bitstream
Безертинов Р.Н. (2004) Тэнгрианство – религия тюрков и монгол: Научно-популярное издан., 2-е изд., доп. – Казань: Слово. – 192.
Канаева Н.А. (2008) Индийская философия в древности средневековья. - М.: ИФРАН. – 31.
Қортaбaевa Г.Қ. (2019) Түркі мифологиясы: оқу құрaлы. – Aлмaты: Қaзaқ университеті. – 150.
Львова Э.Л. и др. (1988) Традиционное мировоззрение народов Южной Сибири. Пространство и время. Вещный мир. – Новосибирск: Наука. Сиб. отд-ние. – 18.
Максименко Л.А. (2001) Космология в культуре: философско-антропологическое осмысление. Автореферат на соискание ученой степени доктора философских наук. – Омск: ОГПУ. – 14.
Маргулан А.Х. (1966) Древняя культура центрального Казахстана. - А.: Изд-во АН КазССР. – 294.
Орынбеков М.С. (1997) История философской и общественной мысли Казахстана (с древнейших времен по ХII в.). – А.: Институт развития Казахстана. – 14.
Топоров В.Н. (1980) Гора /Мифы народов мира. Т. 1. – М.: Советская Энциклопедия. – 311-315.
Уәлиханов Ш. (1985) Таңдамалы шығармалар. – Алматы: Жазушы. – 154-155.
Яблоков И.Н. (2000) Религиоведение Словарь миниммум. – М.: Гардарики. – 96.
References
Akataev S.N. (1995) Mirovozrencheskii sinkretizm kazakhov [Worldview syncretism of the Kazakhs]. Dissertation for the degree of Doctor of Philosophy. – 110. (in Russian)
Albedil M.F. (2020) Reprezentasiya mifa v tradisionnoi indiiskoi culture [Representation of myth in traditional Indian culture]. https://dspace.spbu.ru/bitstream (in Russian)
Bezertinov R.N. (2004) Tenfrianstvo – religiya turkov I mongol [Tengrianism – the religion of the Turks and the Mongols]. Scientific-popular edition., 2nd edition, dop.- Kazan, Slovo. – 192. (in Russian)
Kanayeva N.A. (2008) Indiskaya filosofya v drevnosti srednevekovaya [Indian philosophy in the Middle Ages]. – М: IFRAN. – 31. (in Russian)
Kaya, K. (2018) Rigveda. [Rigveda] – İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. – 891. (in Turkish)
Kortabaeva G.K. (2019) Turki mifologiyasi: oku kurali [Turkic mythology: textbook]. Almaty: Kazakh University. – 150.
Lvova EL. et all. (1988) Tradisiyonnie mirovozreniye narodov Ujnoi Sibiri [Traditional worldview of the peoples of Southern Siberia]. Space and time. Real world. Novosibirsk: Science. Sib. otd-nie. – 18. (in Russian)
