Құдай әл-Фараби теологиясындағы ең жоғарғы кемелдік ретінде
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v31.i3.r2Кілттік сөздер:
Алғашқы Себеп, метафизика, теология, Құдай идеясы, кемелдікАннотация
Бұл мақалада әл-Фарабидің теологиялық іліміндегі Құдай идеясы ең жоғары кемелдік және ең кемел білім ретінде талқыланады. Әл-Фараби өзінің Құдайдың кемелдігі туралы ілімін “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы” атты әйгілі еңбегінде қарастырады. Бұл трактаттың басым бөлігі Алланың бар екендігі мен кемелдігінің дәлелі. Әл-Фараби Алланың қасиеттерін тікелей ғана емес, өмір, білім, хикмет, ақиқат деген ұғымдар арқылы сипаттайды. Әл-Фараби Құдайды Бірінші Себеп, немесе жай Бірінші деп атайды. Кемелдік идеясы, әл-Фарабидің пікірінше, тек табиғат заңдарында ғана емес, сонымен қатар қала мен мемлекетті басқару процесінде де көрінеді. Демек, билеуші мен тұрғындар иман мен Алла идеясын басшылыққа алса, олардың өмірі де парасатты болады, өйткені әл-Фарабидің теологиясында Алланың ақыл-ойы мен кемелдігі бірдей. Ойшыл адамның негізгі мүмкіндіктерін Құдайдан көреді. Бұл әлеует адамның рухани болмысынан ғана емес, оның күнделікті ойынан, іс-әрекетінен, өмір салтынан көрінеді. Діни ойлау, әл-Фарабидің пікірінше, жай сенім емес, ең алдымен Құдай идеясының жеке және қоғамдық өмірде жүзеге асуы. Осылайша, біз әл-Фарабидің философиялық және теологиялық ілімінде Құдай идеясына қаншалықты құрметпен және жауапкершілікпен қарайтынын көреміз. Сонымен, әл-Фараби метафизикасы егжей-тегжейлі теологиялық-философиялық концепцияда көрініс табатын Ақылдың кемелдігі идеясымен тығыз байланысты.
Түйін сөздер: Алғашқы Себеп, метафизика, теология, Құдай идеясы, кемелдік
Библиографиялық сілтемелер
Al-Farabi, Abu Nasr (2007) On the Intellect / Classical Arabic philosophy: an anthology of sources / translated with introduction, notes, and glossary by Jon McGinnis and David C. Reisman. – Indianapolis, Hackett Publishing Company, Inc. – 416.
Aristotle (1984) Metaphysics / The Complete Works of Aristotle. The Revised Oxford Translation. Edited by Jonathan Barnes. Vol. II. Princeton University Press. – 1889.
Audi, Robert (2004) Perception and Consciousness / Handbook of Epistemology. Edited by Ilkka Niiniluoto, Matti Sintonen, Jan Wolenski. By Springer Science+Business Media Dordrecht. DOI 10.1007/978-1-4020-1986-9
Druart, Tereze-Anne (1987) AI-Farabi and Emanationism. Studies in Medieval Philosophy. – The Catholic University of America Press. – 302.
Ezzaher, Lahcen E. (2008) An Arabic-English Translation of Alfarabi’s Commentary on Aristotle’s Rhetoric / A Journal of the History of Rhetoric, Vol. 26, No. 4 (Autumn 2008). – pp. 347-391.
Fakhry, Majid (2002) Al-Farabi, Founder of Islamic Neoplatonism. His Life, Works and Influence / One World, Oxford – 168.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1991) The Encyclopaedia Logic, with the Zusätze: Part I of the Encyclopaedia of Philosophical Sciences with the Zusätze. A new translation with Introduction and notes by T.F.Geraets, W.A.Suchting, and H.S.Harris. Hackett Publishing, Indianapolis/Cambridge. – 381.
Heidegger, Martin. Being and Time / Translated by John Macquarrie & Edward Robinson. Blackwell Publishers Ltd, 1962. – 480.
Janos, Damien (2012) Method, Structure, and Development in al-Farabi’s Cosmology. Leiden-Boston: Brill. – 433.
Jackson, Roy (2014) What is Islamic Philosophy? / Routledge Taylor and Francis Group. London and New York. – 190 p.
López-Farjeat, Luis Xavier (2016) Al-Farabi’s Psychology and Epistemology / Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Polansky, R. (2007) Aristotle’s De Anima: A Critical Commentary. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511551017
Turker, Habip (2011) Beauty and Its Projection in Christian and Islamic Tradition. Sharing Poetic Expressions: Beauty, Sublime, Mysticism in Islamic and Occidential Culture. Edited by Anna-Teresa Tymieniecka. Springer Science & Business Media. – New Hampshire: Springer. – 260.
Wallis, Richard T.; Bregman, Jay (1992) Neoplatonism and Gnosticism. SUNY Press. – 531.
