Дәстүрлі діндердегі рәміздік көріністердің сабақтастығы
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v32.i4.r2Кілттік сөздер:
дәстүрлі діндер, діни сенім, діни рәміз, діни рәсімдер, діни тәжірибеАннотация
Мақалада әлемдік діндердің дәстүрге айналған басты рәміздерінің діни-философиялық мәні мен мазмұнының даму эволюциясы теориялық тұрғыда талданады. Осы талдау арқылы дәстүрлі діндердің идеялық және тәжірибелік ерекшеліктерін және олардағы рәміздік көріністердің сабақтастығы мен үндестігін анықтау мақсаты қойылды. Діни рәміз діннің барлық идеяларын, мазмұнын, практикалық сипатын түсіндіріп жеткізудің ерекше формасы. Ол бір мезгілде нақты нысанды білдірумен қатар, құпия, астарлы мән-мағынаға да ие болуы мүмкін. Сондықтан діндер тарихын, діни сенім мен діни тәжірибені зерттеуде олардың рәміздеріне ерекше мән берілуі керек. Бұл мәселенің өзектілігін ескере отырып мақала авторлары салыстырмалы-тарихи әдіс арқылы әлемдік діндердің рәміздерінің әр түрлі уақыт кезеңдеріндегі дамуын және трансформациясын салыстырады. Дәстүрлі діндердегі рәміздік көріністердің сабақтастығы діндер идеологиясының мазмұнынан және діни рәсімдер мен жоралғыларды атқару бөлігінен нақты көрінеді. Бұл ретте, барлық дәстүрлі діндер адамзатты бейбітшілікке, өзара сүйіспеншілікке, мейірімділікке, діни төзімділікке шақырады. Аталған діндердің этикалық және эсхатологиялық категорияларын сарапттау барысында олардағы сакральды ұғымдардың, құлшылық ету мақсатында жасалатын діни рәсімдер мен жоралғылардың мән-мағыналық және мазмұндық ұқсастықтары мен сабақтастықтары анықталды.
Түйін сөздер: Дәстүрлі діндер, діни сенім, діни рәміз, діни рәсімдер, діни тәжірибе
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер
Азбука христианства (1997) Словарь-справочник / Сост. А.Удовенко. – Москва: МАИК «Наука». – 288.
Артемьев А.И., Цепкова И.Б., Колчигин С.Ю. (2011) Религии в Казахстане: Хрестоматия. Часть 1. – Алматы: ТОО «Антей». – 381.
Байтенова Н.Ж. және т.б. (2011) Қазақстандағы діндер. – Алматы: Қазақ университеті. – 244.
Буддизм: Словарь (1992) Под общ. ред. Жуковской Н.Л. и др. Москва:Республика. – 287.
Вовк О.В. (2006) Энциклопедия знаков и символов / О.В. Вовк. – Москва: Вече. – 528.
Гуцул И.А. (2016) Христианская символика в сакральной архитектуре протестантов Украины – визуальное выражение духовности верующих. // Богословские размышления. Спецвыпуск «Реформация:восточноевропейские измерения». № 17. – 327- 345.
Жолдыбай Қ., Исаұлы М. (2014) Зия¬рат тауабы (қа¬жы¬лық¬тың үш па¬ры¬зы¬ның біреуі) // https://islam.kz/kk/articles/iman-alippesi/islam-sharttary/qajylyqqa-baru/ziyarat-tauaby-qajylyqtyn-ush-paryzynyn-bireui-663/#gsc.tab=0
Көкебаев М. (2016) Неке қидырудың маңызы //http://mazhab.kz/kk/maqalalar/hadis-jansunnet/neke-qidyrudyn-manyzy-2506/
Кударенко С. (2010) Эсхатология в Христианстве, Буддизме и Исламе // Украинская православная церковь. https://missia.od.ua/index.php?newsid=669
Кучер О.Н. (2004) Христианство. История и современность. – Ростов н/Д.: Феникс, Харьков: Торсинг. – 320.
Мустафина Ж.Д., Борбасова Қ.М. (2019) Айқыштың символдық мәні және оның православие дінінде қолданылуы. – 160-168 бб. // Дінтанудың қазіргі жағдайы мен оның даму перспективалары атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті. – 344.
Мустафина Ж.Д., Борбасова Қ.М. (2020) Айқыш таңбасының символдық мәні және оның трансформациясы // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Дінтану сериясы. №1 (21). – 4-16.
Мустафина Ж.Д., Мәден А.Т. (2019) Исламның діни символдары // «Тhe Europe and Turkic World: Science, Engineering and Technology»: Material of the IV International Scientific-Practical Conference. In two volumes. Volume II – Istanbul, Turkey: Regional Academy of Management. – 528 p.
Оңғаров Е.А. (2014) Қазақ мәдениеті және ислам құндылықтары. – Алматы: Көкжиек. – 272.
Правоведник (2012) Символы религий // Религия. Наука. Жизнь. от 13.03.2012. http://fideviva.ru/simvoly-religij
Религиозная обрядность: содержание, эволюция, оценки. – К.: Выща школа, 1988. – 272.
Рошаль В.М. (2007) Полная энциклопедия символов – Москва: АСТ; СПб.: Сова. – 515.
Рысбекова Ш., Борбасова Қ., Құрманалиева А. (2012) Діндер тарихы. – Алматы: Қазақ университеті. – 150.
Таня ал-Харири-Вендель (2005) Символы ислама / Пер. с нем. – СПб.: Диля. – 288.
Тәубеге келу (2014) http://www.ihsan.kz/kk/articles/view/718
Фаррер-Холлс Дж. (2005) Мудрость буддизма: Иллюстрированная энциклопедия / Пер. с англ. – Москва: Омега. – 192.
Христианские традиции // https://qwizz.ru/hristianskie-tradicii
Якимова Е.Г. (2012) Эсхатология основных христианских конфессий: сходства и различия // Гуманитарные ведомости ТГПУ им.Л.Н.Толстого. №2. – 39-43.
References
Artem'ev A.I., Cepkova I.B., Kolchigin S.Yu. (2011) Religii v Kazahstane: Hrestomatiya. Chast' 1 [Religions in Kazakhstan: Textbook. Part 1]. – Almaty: LLP “Antey”. – 381. (in Russian)
Azbuka hristianstva (1997) Slovar'-spravochnik [Dictionary-handbook]/ Sost. A.Udovenko. – Moskva: MAIK «Nauka». – 288. (in Russian)
Baitenova N.Zh. etc. (2011) Kazakstandagy dіnder [Religions in Kazkhatsan]. – Almaty: Kazak universitetі. – 244. (in Kazakh)
Buddizm: Slovar' (1992) Pod obshch. red. Zhukovskoj N.L. i dr. [Buddism: A Dictionary, ed. Zhukovskoj N.L. etc.] – Moskva: Respublika. – 287. (in Russian)
Farrer-Holls Dzh. (2005) Mudrost' buddizma: Illyustrirovannaya enciklopediya / Per. s angl. – Moskva: Omega. – 192. (in Russian)
Gucul I.A. (2016) Hristianskaya simvolika v sakral'noj arhitekture protestantov Ukrainy – vizual'noe vyrazhenie duhovnosti veruyushchih // Bogoslovskie razmyshleniya. Specvypusk «Reformaciya:vostochnoevropejskie izmereniya» [Christian symbolism in the sacred architecture of Ukrainian Protestants is a visual expression of the spirituality of believers. // Theological reflections. Special issue "Reformation: Eastern European Dimensions"]. № 17. – 327- 345. (in Russian)
Hristianskie tradicii // https://qwizz.ru/hristianskie-tradicii (in Russian)
Kokebayev N. (2016) Neke kidyrudyn manyzy [The importance of wedding ceremony]// http://mazhab.kz/kk/maqalalar/hadis-jane-sunnet/neke-qidyrudyn-manyzy-2506/ (in Kazakh)
Kucher O.N. (2004) Hristianstvo. Istoriya i sovremennost' [Christianity. History and modernity]. – Rostov n/D.: Feniks, Har'kov: Torsing. – 320. (in Russian)
Kudarenko S. (2010) Eskhatologiya v Hristianstve, Buddizme i Islame [Eschatology in Christianity, Buddhism and Islam]// Ukrainskaya pravoslavnaya cerkov'. https://k-istine.ru/apologia/ (in Russian)
Mustafina Zh.D., Borbasova K.M. (2019) Ajkyshtyn simvoldyk manі zhane onyn pravoslavie dіnіnde koldanyluy [The symbolic meaning of the cross and its use in the Orthodox religion]// Dіntanudyn kazіrgі zhagdajy men onyn damu perspektivalary atty halykaralyk gylymi-tazhіribelіk konferenciya materialdary. – Almaty: Kazak universitetі. – 344 b. 160-168. (in Kazakh)
Mustafina Zh.D., Borbasova K.M. (2020) Ajkysh tanbasynyn simvoldyk manі zhane onyn transformaciyasy [The symbolic value of the sign of the cross and its transformation]// Al-Farabi atyndagy KazUU Habarshysy. Dіntanu seriyasy. №1 (21). – 4-16. (in Kazakh)
Mustafina Zh.D., Maden A.T. (2019) Islamnyn dіni simvoldary [The symbols of Islam]// «The Europe and Turkic World: Science, Engineering and Technology»: Material of the IV International Scientific-Practical Conference. In two volumes. Volume II – Istanbul, Turkey: Regional Academy of Management. – 528. (in Kazakh)
Ongarov E.A. (2014) Kazak madenietі zhane islam kundylyktary [The Kazakh Culture and Islamic values]. – Almaty: Kokzhiek. – 272. (in Kazakh)
Pravovednik (2012) Simvoly religij [Symbols of Religion]// Religiya. Nauka. Zhizn'. ot 13.03.2012. http://fideviva.ru/simvoly-religij (in Russian)
Religioznaya obryadnost': soderzhanie, evolyuciya, ocenki [Religious rites: content, evolution, assessments]. – K., 1988. – 272. (in Russian)
Roshal'V.M. (2007) Polnaya enciklopediya simvolov [Complete Encyclopedia of Symbols]. – Moskva: AST; SPb.: Sova. – 515. (in Russian)
Rysbekova Sh., Borbasova K., Kurmanalieva A. (2012) Dіnder tarihy [History of Religion]. – Almaty: Kazak universitetі. – 150. (in Kazakh)
Tanya al-Hariri-Vendel' (2005) Simvoly Islama [Symbols of Islam]/ Per. s nem. – SPb.: «Dilya». – 288. (in Russian)
Taubege kelu (2014) http://www.ihsan.kz/kk/articles/view/718 (in Kazakh)
Vovk O.V. (2006) Enciklopediya znakov i simvolov [Encyclopedia of signs and symbols]/ O.V. Vovk. – Moskva:Veche. – 528. (in Russian)
Yakimova E.G. (2012) Eskhatologiya osnovnyh hristianskih konfessij: skhodstva i razlichiya // Gumanitarnye vedomosti TGPU im.L.N.Tolstogo. №2. – 39-43. (in Russian)
Zholdybaiuly K., Isauly M. (2014) Ziyarat tauaby (qajylyktyn ush paryzynyn bireui) [Pilmigrage]// https://islam.kz/kk/articles/iman-alippesi/islam-sharttary/qajylyqqa-baru/ziyarat-tauaby-qajylyqtyn-ush-paryzynyn-bireui-663/#gsc.tab=0 (in Kazakh)
Азбука христианства (1997) Словарь-справочник / Сост. А.Удовенко. – Москва: МАИК «Наука». – 288.
Артемьев А.И., Цепкова И.Б., Колчигин С.Ю. (2011) Религии в Казахстане: Хрестоматия. Часть 1. – Алматы: ТОО «Антей». – 381.
Байтенова Н.Ж. және т.б. (2011) Қазақстандағы діндер. – Алматы: Қазақ университеті. – 244.
Буддизм: Словарь (1992) Под общ. ред. Жуковской Н.Л. и др. Москва:Республика. – 287.
Вовк О.В. (2006) Энциклопедия знаков и символов / О.В. Вовк. – Москва: Вече. – 528.
Гуцул И.А. (2016) Христианская символика в сакральной архитектуре протестантов Украины – визуальное выражение духовности верующих. // Богословские размышления. Спецвыпуск «Реформация:восточноевропейские измерения». № 17. – 327- 345.
Жолдыбай Қ., Исаұлы М. (2014) Зия¬рат тауабы (қа¬жы¬лық¬тың үш па¬ры¬зы¬ның біреуі) // https://islam.kz/kk/articles/iman-alippesi/islam-sharttary/qajylyqqa-baru/ziyarat-tauaby-qajylyqtyn-ush-paryzynyn-bireui-663/#gsc.tab=0
Көкебаев М. (2016) Неке қидырудың маңызы //http://mazhab.kz/kk/maqalalar/hadis-jansunnet/neke-qidyrudyn-manyzy-2506/
Кударенко С. (2010) Эсхатология в Христианстве, Буддизме и Исламе // Украинская православная церковь. https://missia.od.ua/index.php?newsid=669
Кучер О.Н. (2004) Христианство. История и современность. – Ростов н/Д.: Феникс, Харьков: Торсинг. – 320.
Мустафина Ж.Д., Борбасова Қ.М. (2019) Айқыштың символдық мәні және оның православие дінінде қолданылуы. – 160-168 бб. // Дінтанудың қазіргі жағдайы мен оның даму перспективалары атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті. – 344.
Мустафина Ж.Д., Борбасова Қ.М. (2020) Айқыш таңбасының символдық мәні және оның трансформациясы // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Дінтану сериясы. №1 (21). – 4-16.
Мустафина Ж.Д., Мәден А.Т. (2019) Исламның діни символдары // «Тhe Europe and Turkic World: Science, Engineering and Technology»: Material of the IV International Scientific-Practical Conference. In two volumes. Volume II – Istanbul, Turkey: Regional Academy of Management. – 528 p.
Оңғаров Е.А. (2014) Қазақ мәдениеті және ислам құндылықтары. – Алматы: Көкжиек. – 272.
Правоведник (2012) Символы религий // Религия. Наука. Жизнь. от 13.03.2012. http://fideviva.ru/simvoly-religij
Религиозная обрядность: содержание, эволюция, оценки. – К.: Выща школа, 1988. – 272.
Рошаль В.М. (2007) Полная энциклопедия символов – Москва: АСТ; СПб.: Сова. – 515.
Рысбекова Ш., Борбасова Қ., Құрманалиева А. (2012) Діндер тарихы. – Алматы: Қазақ университеті. – 150.
Таня ал-Харири-Вендель (2005) Символы ислама / Пер. с нем. – СПб.: Диля. – 288.
Тәубеге келу (2014) http://www.ihsan.kz/kk/articles/view/718
Фаррер-Холлс Дж. (2005) Мудрость буддизма: Иллюстрированная энциклопедия / Пер. с англ. – Москва: Омега. – 192.
Христианские традиции // https://qwizz.ru/hristianskie-tradicii
Якимова Е.Г. (2012) Эсхатология основных христианских конфессий: сходства и различия // Гуманитарные ведомости ТГПУ им.Л.Н.Толстого. №2. – 39-43.
References
Artem'ev A.I., Cepkova I.B., Kolchigin S.Yu. (2011) Religii v Kazahstane: Hrestomatiya. Chast' 1 [Religions in Kazakhstan: Textbook. Part 1]. – Almaty: LLP “Antey”. – 381. (in Russian)
Azbuka hristianstva (1997) Slovar'-spravochnik [Dictionary-handbook]/ Sost. A.Udovenko. – Moskva: MAIK «Nauka». – 288. (in Russian)
Baitenova N.Zh. etc. (2011) Kazakstandagy dіnder [Religions in Kazkhatsan]. – Almaty: Kazak universitetі. – 244. (in Kazakh)
Buddizm: Slovar' (1992) Pod obshch. red. Zhukovskoj N.L. i dr. [Buddism: A Dictionary, ed. Zhukovskoj N.L. etc.] – Moskva: Respublika. – 287. (in Russian)
Farrer-Holls Dzh. (2005) Mudrost' buddizma: Illyustrirovannaya enciklopediya / Per. s angl. – Moskva: Omega. – 192. (in Russian)
Gucul I.A. (2016) Hristianskaya simvolika v sakral'noj arhitekture protestantov Ukrainy – vizual'noe vyrazhenie duhovnosti veruyushchih // Bogoslovskie razmyshleniya. Specvypusk «Reformaciya:vostochnoevropejskie izmereniya» [Christian symbolism in the sacred architecture of Ukrainian Protestants is a visual expression of the spirituality of believers. // Theological reflections. Special issue "Reformation: Eastern European Dimensions"]. № 17. – 327- 345. (in Russian)
Hristianskie tradicii // https://qwizz.ru/hristianskie-tradicii (in Russian)
Kokebayev N. (2016) Neke kidyrudyn manyzy [The importance of wedding ceremony]// http://mazhab.kz/kk/maqalalar/hadis-jane-sunnet/neke-qidyrudyn-manyzy-2506/ (in Kazakh)
Kucher O.N. (2004) Hristianstvo. Istoriya i sovremennost' [Christianity. History and modernity]. – Rostov n/D.: Feniks, Har'kov: Torsing. – 320. (in Russian)
Kudarenko S. (2010) Eskhatologiya v Hristianstve, Buddizme i Islame [Eschatology in Christianity, Buddhism and Islam]// Ukrainskaya pravoslavnaya cerkov'. https://k-istine.ru/apologia/ (in Russian)
Mustafina Zh.D., Borbasova K.M. (2019) Ajkyshtyn simvoldyk manі zhane onyn pravoslavie dіnіnde koldanyluy [The symbolic meaning of the cross and its use in the Orthodox religion]// Dіntanudyn kazіrgі zhagdajy men onyn damu perspektivalary atty halykaralyk gylymi-tazhіribelіk konferenciya materialdary. – Almaty: Kazak universitetі. – 344 b. 160-168. (in Kazakh)
Mustafina Zh.D., Borbasova K.M. (2020) Ajkysh tanbasynyn simvoldyk manі zhane onyn transformaciyasy [The symbolic value of the sign of the cross and its transformation]// Al-Farabi atyndagy KazUU Habarshysy. Dіntanu seriyasy. №1 (21). – 4-16. (in Kazakh)
Mustafina Zh.D., Maden A.T. (2019) Islamnyn dіni simvoldary [The symbols of Islam]// «The Europe and Turkic World: Science, Engineering and Technology»: Material of the IV International Scientific-Practical Conference. In two volumes. Volume II – Istanbul, Turkey: Regional Academy of Management. – 528. (in Kazakh)
Ongarov E.A. (2014) Kazak madenietі zhane islam kundylyktary [The Kazakh Culture and Islamic values]. – Almaty: Kokzhiek. – 272. (in Kazakh)
Pravovednik (2012) Simvoly religij [Symbols of Religion]// Religiya. Nauka. Zhizn'. ot 13.03.2012. http://fideviva.ru/simvoly-religij (in Russian)
Religioznaya obryadnost': soderzhanie, evolyuciya, ocenki [Religious rites: content, evolution, assessments]. – K., 1988. – 272. (in Russian)
Roshal'V.M. (2007) Polnaya enciklopediya simvolov [Complete Encyclopedia of Symbols]. – Moskva: AST; SPb.: Sova. – 515. (in Russian)
Rysbekova Sh., Borbasova K., Kurmanalieva A. (2012) Dіnder tarihy [History of Religion]. – Almaty: Kazak universitetі. – 150. (in Kazakh)
Tanya al-Hariri-Vendel' (2005) Simvoly Islama [Symbols of Islam]/ Per. s nem. – SPb.: «Dilya». – 288. (in Russian)
Taubege kelu (2014) http://www.ihsan.kz/kk/articles/view/718 (in Kazakh)
Vovk O.V. (2006) Enciklopediya znakov i simvolov [Encyclopedia of signs and symbols]/ O.V. Vovk. – Moskva:Veche. – 528. (in Russian)
Yakimova E.G. (2012) Eskhatologiya osnovnyh hristianskih konfessij: skhodstva i razlichiya // Gumanitarnye vedomosti TGPU im.L.N.Tolstogo. №2. – 39-43. (in Russian)
Zholdybaiuly K., Isauly M. (2014) Ziyarat tauaby (qajylyktyn ush paryzynyn bireui) [Pilmigrage]// https://islam.kz/kk/articles/iman-alippesi/islam-sharttary/qajylyqqa-baru/ziyarat-tauaby-qajylyqtyn-ush-paryzynyn-bireui-663/#gsc.tab=0 (in Kazakh)
Қосымша файлдар
Как цитировать
Mustafina, Z., Borbassova, K., & Maden, A. (2022). Дәстүрлі діндердегі рәміздік көріністердің сабақтастығы. ҚазҰУ Хабаршысы, Дінтану сериясы, 32(4), 14–27. https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v32.i4.r2
Шығарылым
Бөлім
Дінтану
