Қазақ және ағылшын танымындағы діни жұмбақтарды интерпретациялау
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v35.i3.r8Кілттік сөздер:
дүниетаным, мәдениет, ұлттық код, теология, фольклорАннотация
Кез-келген халықтың дүниетанымы, діні мен ділі, мәдениеті мен тарихы фольклормен тығыз байланысты. Фольклор – халықтың болмысымен ежелден ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан ұлттық рухани-мәдени байлықтың үлкен бір саласы. Жұмбақ халықтың өмір-тіршілігімен тығыз байланысты, халық жадындағы кодталған ақпаратты білуге көмектеседі. Жұмбақ – бұл көне дәуірдің жемісі, фольклорының бөлігі болған болжау ойыны. Көптеген ғасырлар бойы жұмбақтың сыртқы мазмұндық табиғаты өзгерді, бірақ оның тақырыбы, ішкі мазмұны зерттеу өзектілігін жоғалтқан жоқ. Діни сипатты жұмбақтар бір жағынан халық мәдениетінің даму тарихын көрсетеді, екінші жағынан дәстүрлі дүниетанымдық ерекшелікті көрсетеді. Мақаланың басты мақсаты – қазақ және ағылшын жұмбақтарын теологиялық тұрғыдан зерттеу, яғни діни жұмбақтар арқылы тарихы мен мәдениетіндегі діннің рөлін зерттеу. Жұмбақтардағы исламдық Құран мен библиялық сюжет ұқсастығын іздеу тақырыптың негізгі бір міндеті болып саналады. Зерттеу тақырыбының өзектілігі ағылшын және қазақ тілдеріндегі жұмбақтарды діни аспектіде қарастыру халықтардың ұлттық дүниетанымын тереңірек түсінуге ықпал етеді және сыни тұрғыдан ойлауға үйретеді. Діні мен тілі басқа қазақ және ағылшын тілдеріндегі діни жұмбақтарды интерпретациялау этномәдени ерекшеліктерімен тікелей байланысты. Сондықтан алдағы уақытта діни жұмбақты әр қырынан зерттеу тек филологтарды ғана емес, сонымен қатар антропологтар мен теологтарды, этнологтар мен мәдениеттанушы, жалпы гуманитарларды қызықтыратыны сөзсіз.
Түйін сөздер: дүниетаным, мәдениет, ұлттық код, теология, фольклор.
Библиографиялық сілтемелер
Исахан М., Муслимов М., Көкенай С., Сыддықов Б. (2015). Исламдық терминдер сөздігі. Астана: Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы. – 60.
Керім Ш. (2007). Қазақ жұмбағы. Алматы : Арыс баспасы. – 272.
Кузнецова Т.С. (2008). Загадки эксетерского кодекса в фольклорно-литературном контексте средневековья. Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Челябинск.
Қасқабасов С.A., Қорабай С.C., Жұмасейітова Г.Т. (2005). Бабалар сөзі: 100 т. Т. 11. Астана: Фолиант. – 368.
Қасқабасов С.A., Қорабай С.C., Жұмасейітова Г.Т., ред. Әзібаева Б., Әлібеков Т. (2010). Бабалар сөзі: 100 т. Т. 64. Астана: Фолиант. – 432.
Марғұлан Ә. (1985). Ежелгі жыр аңыздар: Ғылыми-зерттеу мақалалар. Алматы: Жазушы. – 368.
Маямеров Е.М., Ораз С.С., Өтпенов Н.Т. (2017). Дін мен дәстүр: ІІ кітап. Астана: Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы. – 176.
Мухитдинов Р. С. (2018). Қазақ тіліндегі ислам діні сөздерінің қолданылу тарихы: Монография. Астана: Рухани құндылықтарды қолдау қоры корпоративтік қоры. – 260.
Мухитдинов Р. С., Жумабеков К. Ж., Сейдамат Ә.Қ. (2020). Теолингвистикалық сөздік. Алматы: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты. – 181.
Негря Л.В. (1991). Ислам: Энциклопедический словарь. М.: Наука. Главная редакция восточной литературы. –315.
Оңғарбай Н.Б. (2012). Қазақ жұмбақтарының тілі (этнолингвистикалық зерттеу). Алматы : Мемлекеттік тілді дамыту институты. – 188.
Оңғаров Е.А. (2014). Қазақ мәдениеті және ислам құндылықтары. Алматы: Баспалар үйі. – 352.
Пәттеев М., Жолдыбайұлы Қ. (2010). Ислам ғылымхалы. Алматы: Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры. – 520.
References
Fleming D. (2004). Bridgeway Bible dictionary. Brisbane: Australia, Bridgeway Publications. – 505. (in English)
Green T. A. & Pepicello W. J. (2016). The Language of riddles: New perspectives. Ohio: Ohio State University Press. – 176. (in English)
Isakhan M., Muslimov M., Kokenai S. & Syddykov B. (2015). Islamdyk terminder sozdigi [Dictionary of Islamic terms]. Astana: Din maseleleri zhonindegi gylymi-zertteu zhane taldau ortalygy. – 60. (in Kazakh)
Kaivola-Bregenhøj A. (2001). Riddles: Perspectives on the use, function and change in a folklore genre. Helsinki: Finnish Literature Society. – 175. (in English)
Kaskabasov, S. A., Korabai, S. S. & Zhumaseitova, G. T. (2005). Babalar sozi [Words of ancestors]. (Vols. 11-100). Astana: Foliant. – 368. (in Kazakh)
Kaskabasov, S. A., Korabai, S. S. & Zhumaseitova, G. T. (2010). Babalar sozi [Words of ancestors]. (Vols. 64-100). Astana: Foliant. – 432. (in Kazakh)
Kerim Sh. (2007). Kazakh zhumbagy [Kazakh riddle]. Almaty: Arys baspasy. – 272. (in Kazakh)
Kuznetsova T.S. (2008). Zagadki ekseterskogo kodeksa v folklorno-literaturnom kontekste srednevekovia [The riddles of the exeter codex in the folklore and literary context of the middle ages]. Candidate’s thesis. Cheliabinsk. (in Russian)
Maranda E. K. (1971). Transformations of a Riddle Metaphor. Theory and Practice of Riddle Analysis. / The Journal of American Folklore. Vol. 84, 331, 51 – 61. (in English)
Margulan A. (1985). Ezhelgi zhyr anyzdar: Gylymi-zertteu makalalar [Ancient song legends: Research articles]. Almaty: Zhazushy. – 368. (in Kazakh)
Mayamerov E.M., Oraz S.S. & Otpenov N.T. (Eds.). (2017). Din men dastur: ІІ kitapi. (Tal besikten zher besikke deiin) [Religion and traditions: book II (From the cradle of the willow to the cradle of the Earth)]. Astana: Kazakstan musylmandary dini baskarmasy. – 176. (in Kazakh)
Mukhitdinov R.S. (2018) Kazakh tilindegi islam dini sozderinin koldanylu tarikhy: Monografiia [History of the use of the words of Islam in the Kazakh language: Monograph]. Astana: Rukhani kundylyktardy koldau kory korporativtik kory. – 260. (in Kazakh)
Mukhitdinov R.S., Zhumabekov K.Zh. & Seidamat A.K. (2020). Teolingvistikalyk sozdik [Theolinguistic dictionary]. Almaty: A. Baitursynuly atyndagy Til bilimi instituty. – 181. (in Kazakh)
Negria L.V. (Eds.). (1991). Islam: Entsiklopedicheskii slovar [Islam: Encyclopedic dictionary]. Moscow: Nauka. – 315. (in Russian)
Ongarbai, N.B. (2012). Kazakh zhumbaktarynyn tili (etnolingvistikalyk zertteu) [The language of Kazakh riddles (ethnolinguistic research)]. Almaty: Memlekettіk tіldі damytu instituty. – 188. (in Kazakh)
Ongarov E.A. (2014). Kazakh madenieti zhane islam kundylyktary [Kazakh culture and Islamic values]. Almaty: Baspalar uii. – 352. (in Kazakh)
Patteev M. & Zholdybaiuly K. (2010). Islam gylymkhaly [Islamic science]. Almaty: Islam madenieti men bilimin koldau kory. – 520. (in Kazakh)
Taylor A. (1951). English riddles from oral tradition. Berkeley, Los Angeles: University of California Press. – 959. (in English)
Thomas J. & Shepherd D. D. (1880). The Wesminster Bible dictionary. Philadelphia: Presbyterian board of publication. – 544. (in English)
Tylor E. B. (1920). Primitive culture: Researches into the development of mythology, philosophy, religion language, art, and custom. London: John Murray, Albemarle Street, W., Vol. I. – 426. (in English)
