Қазақстанда діни мағынадағы экстремистік және лаңкестік идеялардың алдын алудағы дінтанулық сауаттылықты арттырудың рөлі
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v34.i2.r3Кілттік сөздер:
діни экстремизм, лаңкестік, діни сауаттылық, толеранттылық, дәстүрлі діни құндылықтарАннотация
Дінтанулық сауаттылыққа келетін болсақ, әрине қазіргі уақытта лаңкестік, экстремистік идеологиялардың негіздерін, олардың қалай пайда болатындығын, неліктен қоғамда, шетелдерде белгілі бір сұраныстарға ие болатын болса, солардың алғышарттарымен себептерін ашып, көрсетуіміз қажет. Сондықтан осы өзекті мәселені діни лаңкестік пен экстремизмнің алдын алуға бағыттауымыз керек. Бұл жерде тек қана дәрістер оқылуымен ғана шектелмей, жастарды салауатты өмір салтына тарту бағытында өте қажырлы қызметтерді жүзеге асыру керек. Мысалы, қазіргі уақытта көптеген Қазақстандағы жасөспірімдердің спорт секцияларына барудың немесе жаңағы әр-түрлі үйірмелерге қатысуға жағдайлары жоқ, көптеген ауылды жерлерде, қалалық жерлерде де айталық бұрыңғы жас техниктер, бұрыңғы пионерлер үйі деген сияқты үйірмелер мүлдем жұмыс істемейді. Сондықтан, біз осындай жасөспірімдерді ғылымға, білімге, техникаға, спортқа тартатын ұйымдардың жұмыс істеуіне көңіл бөлуіміз керек. Өйткені, өкінішке орай мемлекет осындай істермен айналыспайтын болса, лаңкестердің осындай әрекеттермен айналасуы сөзсіз. Сондықтан, біздің жастарымыз өзіміздің еліміздің жастары болып өсу үшін біз бұдан ешқандай қаржыны, ешқандай мүмкіншілікті аямауымыз керек. Міне, сондықтан мектеп жасындағы балаларды көбінесе техникаға, ғылымға бейімделуге барынша жағдайлар жасауымыз керек. Олардың қызығушылығын арттыруға бағытталған шараларды жүзеге асыруымыз қажет.
Түйін сөздер: Діни экстремизм, лаңкестік, діни сауаттылық, толеранттылық, дәстүрлі діни құндылықтар.
Библиографиялық сілтемелер
References
Абусейтова М.Х. (2001) К проблеме изучения истории ислама в Казахстане // «Ислам: история и современность»: Материалы Международной конференции. – Алматы. - 228.
Авт. Колл (2014) Материалы по основным опросам религии: в помощь лектору // Сборник – Астана: АДР РК. – 293.
Авт.Колл (2001) Проблемы религиозного экстремизма в Центральной Азии: Материалы международной конференции. Казахстанский институт стратегичесих исследований при Президенте Республики Казахстан и Фонда им. Фридриха Эберта. – Алматы: Издательство «ТОО «DELUXE Printery». - 5.
Авт.Колл (2017) Модели исламского образования в постсекулярном обществе: евразийские и европейские тренды /Под ред. А.Х. Бижанова. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК Философия және саясаттану институты. – 431.
Аташ Б.М. (2013) Діни экстремизм мен терроризмнің алдын-алу шаралары: теориядан практикаға бетбұрыс (әдістемелік нұсқау). – Алматы: Мерей. –188.
Байдаров Е. (2011) Жаһандану үдерістері аясындағы Қазақстандағы исламдану үрдістері // Экстремизм мен терроризмге қарсы тұрудағы дәстүрлі діндердің рөлі. – Алматы ҚР БҒМ ҒК Философия және саясаттану институты. – 151.
Игнатенко А.А. (1994) Обман в контексте арабо-исламской куль туры Средневековья (по материалам «княжьих зерцал») // В кн.: Одиссей. Человек в истории 1993: образ «другого» в культуре. – Москва: Наука. – 331.
"Интерфакс-Қазақстан" (2018) Шетелдік қорлар 2018 // "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Нысанбаев Ә. (2012) Конфессиональный диалог как фактор обеспечения региональной безопасности в Республике Казахстан // Адам әлемі. – № 1. –258.
Рафик Мұхамедд хаджи. (2011) Мир не изменится, если не изменишься сам // Роль традиционных религий в противодействии экстремизму и терроризму: сб. метод. материалов. /Ред. Шаукенова З.К.– Алматы: Институт философии и политологии КН МОН РК. –293.
Сардар З. (2016) Критическое мышление и будущее ислама // https://cyberleninka.ru/article/n/kriticheskoe-myshlenie-i-buduschee-islama DOI: http://dx.doi.org/10.24848/islmlg.08.2.06
Сатершинов Б.М. (2014) Ислам фобиясы және стереотиптер. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК ФСДИ. – 158.
Сейтахметова Н.Л., Смагулов Н.М. (2015) «Я» и «Другой» в модели межрелигиозного согласия (казахстанский опыт // Материалы 3-й городской научно-практической конференции. – Алматы: ИФПР КН МОН РК. – 110-119.
Фуллер Грэхем. (2003) Будущее политического ислама // Отечественные записки. – № 5. https://strana-oz.ru/2003/5/budushchee-politicheskogo-islama
Шайкемелов М. (2012) Религиозная идентификация в структуре казахской идентичности // Адам әлемі. – № 1 –258.
Шаймерден Г.И. (2018) Исламский ренессанс и евразийская парадигма // Шулембаевские чтения // Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: КазНПУ. – 407.
Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы. (2005) Заң. 2005 жылдың 18 ақпаны https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z050000031_/z050031_.htm
References
Abusejtova M.H. (2001) K probleme izucheniya istorii islama v Kazahstane // «Islam: istoriya i sovremennost'»: Materialy Mezhdunarodnoj konferencii. [To the problem of studying the history of Islam in Kazakhstan // "Islam: history and modernity": Proceedings of the International Conference] – Almaty. - 228. (in Russian)
Avt. Koll (2014) Materialy po osnovnym oprosam religii: v pomoshch' lektoru // Sbornik [Materials on the main surveys of religion: to help the lecturer // Collection] – Astana: ADR RK. – 293. (in Russian)
Avt.Koll (2001) Problemy religioznogo ekstremizma v Central'noj Azii: Materialy mezhdunarodnoj konferencii. Kazahstanskij institut strategichesih issledovanij pri Prezidente Respubliki Kazahstan i Fonda im. Fridriha Eberta. [Problems of Religious Extremism in Central Asia: Proceedings of the International Conference. Kazakhstan Institute for Strategic Studies under the President of the Republic of Kazakhstan and the Foundation. Friedrich Ebert] – Almaty: Izdatel'stvo «TOO «DELUXE Printery». - 5. (in Russian)
Avt.Koll (2017) Modeli islamskogo obrazovaniya v postsekulyarnom obshchestve: evrazijskie i evropejskie trendy [Models of Islamic Education in a Post-Secular Society: Eurasian and European Trends] /Pod red. A.H. Bizhanova. – Almaty: KR BGM GK Filosofiya zhәne sayasattanu instituty. – 431. (in Russian)
Atash B.M. (2013) Dini ekstremizm men terrorizmnin aldyn-alu sharalary: teoriyadan praktikaga betburys [Measures to prevent religious extremism and terrorism: turning from theory to practice (methodological guide)] (adistemelіk nuskau). – Almaty: Merej. –188. (in Kazakh)
Bajdarov E. (2011) ZHahandanu uderisteri ayasyndagy Kazahstandagy islamdanu urdisteri // Ekstremizm men terrorizmge karsy turudagy dastүrli dinderdiң rolі [Islamization trends in Kazakhstan within the framework of globalization // The role of traditional religions in the fight against extremism and terrorism]. – Almaty: KR BGM GK Filosofiya zhane sayasattanu instituty. – 151. (in Kazakh)
Ekstremizmge karsy is-kimyl turaly. (2005) Zan [Law on Countering Extremism]. 2005 zhyldyn 18 akpany https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z050000031_/z050031_.htm (in Kazakh)
Fuller Grekhem. (2003) Budushchee politicheskogo islama // Otechestvennye zapiski.[ The Future of Political Islam] – № 5. https://strana-oz.ru/2003/5/budushchee-politicheskogo-islama (in Russian)
Ignatenko A.A. (1994) Obman v kontekste arabo-islamskoj kul' tury Srednevekov'ya (po materialam «knyazh'ih zercal») [Deception in the context of the Arab-Islamic culture of the Middle Ages] // V kn.: Odissej. CHelovek v istorii 1993: obraz «drugogo» v kul'ture. – Moskva: Nauka. – 331. (in Russian)
“Interfax-Kazakhstan Agency” (2018) Sheteldik korlar [Foreign resources] // “Interfaks-Kazakhstan” agenttigi. (in Kazakh)
Nysanbaev Ә. (2012) Konfessional'nyj dialog kak faktor obespecheniya regional'noj bezopasnosti v Respublike Kazahstan [Confessional dialogue as a factor in ensuring regional security in the Republic of Kazakhstan] // Adam alemi. – № 1. –258. (in Russian)
Rafik Muhamedd hadzhi. (2011) Mir ne izmenitsya, esli ne izmenish'sya sam // Rol' tradicionnyh religij v protivodejstvii ekstremizmu i terrorizmu: sb. metod. materialov [The world will not change if you do not change yourself // The role of traditional religions in countering extremism and terrorism] /Red. Shaukenova Z.K.– Almaty: Institut filosofii i politologii KN MON RK. –293. (in Russian)
Sardar Z. (2016) Kriticheskoe myshlenie i budushchee islama [Critical Thinking and the Future of Islam] // https://cyberleninka.ru/article/n/kriticheskoe-myshlenie-i-buduschee-islama DOI: http://dx.doi.org/10.24848/islmlg.08.2.06 (in Russian)
Satershinov B.M. (2014) Islam fobiyasy zhane stereotipter.[ Islamophobia and stereotypes] – Almaty: KR BGM GK FSDI. – 158. (in Kazakh)
Sejtahmetova N.L., Smagulov N.M. (2015) «YA» i «Drugoj» v modeli mezhreligioznogo soglasiya (kazakhstanskij opyt) [“I” and “Other” in the model of interreligious consent (Kazakh experience)] // Materialy 3-j gorodskoj nauchno-prakticheskoj konferencii. – Almaty: IFPR KN MON RK. – 110-119. (in Russian)
Shajkemelov M. (2012) Religioznaya identifikaciya v strukture kazahskoj identichnosti [Religious identification in the structure of Kazakh identity] // Adam әlemі. – № 1 –258. (in Russian)
Shajmerden G.I. (2018) Islamskij renessans i evrazijskaya paradigm [Islamic renaissance and the Eurasian paradigm] // Shulembaevskie chteniya // Halykaralyk gylymi-teoriyalyk konferenciya materialdary. – Almaty: KazNPU. – 407. (in Russian)
Абусейтова М.Х. (2001) К проблеме изучения истории ислама в Казахстане // «Ислам: история и современность»: Материалы Международной конференции. – Алматы. - 228.
Авт. Колл (2014) Материалы по основным опросам религии: в помощь лектору // Сборник – Астана: АДР РК. – 293.
Авт.Колл (2001) Проблемы религиозного экстремизма в Центральной Азии: Материалы международной конференции. Казахстанский институт стратегичесих исследований при Президенте Республики Казахстан и Фонда им. Фридриха Эберта. – Алматы: Издательство «ТОО «DELUXE Printery». - 5.
Авт.Колл (2017) Модели исламского образования в постсекулярном обществе: евразийские и европейские тренды /Под ред. А.Х. Бижанова. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК Философия және саясаттану институты. – 431.
Аташ Б.М. (2013) Діни экстремизм мен терроризмнің алдын-алу шаралары: теориядан практикаға бетбұрыс (әдістемелік нұсқау). – Алматы: Мерей. –188.
Байдаров Е. (2011) Жаһандану үдерістері аясындағы Қазақстандағы исламдану үрдістері // Экстремизм мен терроризмге қарсы тұрудағы дәстүрлі діндердің рөлі. – Алматы ҚР БҒМ ҒК Философия және саясаттану институты. – 151.
Игнатенко А.А. (1994) Обман в контексте арабо-исламской куль туры Средневековья (по материалам «княжьих зерцал») // В кн.: Одиссей. Человек в истории 1993: образ «другого» в культуре. – Москва: Наука. – 331.
"Интерфакс-Қазақстан" (2018) Шетелдік қорлар 2018 // "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Нысанбаев Ә. (2012) Конфессиональный диалог как фактор обеспечения региональной безопасности в Республике Казахстан // Адам әлемі. – № 1. –258.
Рафик Мұхамедд хаджи. (2011) Мир не изменится, если не изменишься сам // Роль традиционных религий в противодействии экстремизму и терроризму: сб. метод. материалов. /Ред. Шаукенова З.К.– Алматы: Институт философии и политологии КН МОН РК. –293.
Сардар З. (2016) Критическое мышление и будущее ислама // https://cyberleninka.ru/article/n/kriticheskoe-myshlenie-i-buduschee-islama DOI: http://dx.doi.org/10.24848/islmlg.08.2.06
Сатершинов Б.М. (2014) Ислам фобиясы және стереотиптер. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК ФСДИ. – 158.
Сейтахметова Н.Л., Смагулов Н.М. (2015) «Я» и «Другой» в модели межрелигиозного согласия (казахстанский опыт // Материалы 3-й городской научно-практической конференции. – Алматы: ИФПР КН МОН РК. – 110-119.
Фуллер Грэхем. (2003) Будущее политического ислама // Отечественные записки. – № 5. https://strana-oz.ru/2003/5/budushchee-politicheskogo-islama
Шайкемелов М. (2012) Религиозная идентификация в структуре казахской идентичности // Адам әлемі. – № 1 –258.
Шаймерден Г.И. (2018) Исламский ренессанс и евразийская парадигма // Шулембаевские чтения // Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: КазНПУ. – 407.
Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы. (2005) Заң. 2005 жылдың 18 ақпаны https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z050000031_/z050031_.htm
References
Abusejtova M.H. (2001) K probleme izucheniya istorii islama v Kazahstane // «Islam: istoriya i sovremennost'»: Materialy Mezhdunarodnoj konferencii. [To the problem of studying the history of Islam in Kazakhstan // "Islam: history and modernity": Proceedings of the International Conference] – Almaty. - 228. (in Russian)
Avt. Koll (2014) Materialy po osnovnym oprosam religii: v pomoshch' lektoru // Sbornik [Materials on the main surveys of religion: to help the lecturer // Collection] – Astana: ADR RK. – 293. (in Russian)
Avt.Koll (2001) Problemy religioznogo ekstremizma v Central'noj Azii: Materialy mezhdunarodnoj konferencii. Kazahstanskij institut strategichesih issledovanij pri Prezidente Respubliki Kazahstan i Fonda im. Fridriha Eberta. [Problems of Religious Extremism in Central Asia: Proceedings of the International Conference. Kazakhstan Institute for Strategic Studies under the President of the Republic of Kazakhstan and the Foundation. Friedrich Ebert] – Almaty: Izdatel'stvo «TOO «DELUXE Printery». - 5. (in Russian)
Avt.Koll (2017) Modeli islamskogo obrazovaniya v postsekulyarnom obshchestve: evrazijskie i evropejskie trendy [Models of Islamic Education in a Post-Secular Society: Eurasian and European Trends] /Pod red. A.H. Bizhanova. – Almaty: KR BGM GK Filosofiya zhәne sayasattanu instituty. – 431. (in Russian)
Atash B.M. (2013) Dini ekstremizm men terrorizmnin aldyn-alu sharalary: teoriyadan praktikaga betburys [Measures to prevent religious extremism and terrorism: turning from theory to practice (methodological guide)] (adistemelіk nuskau). – Almaty: Merej. –188. (in Kazakh)
Bajdarov E. (2011) ZHahandanu uderisteri ayasyndagy Kazahstandagy islamdanu urdisteri // Ekstremizm men terrorizmge karsy turudagy dastүrli dinderdiң rolі [Islamization trends in Kazakhstan within the framework of globalization // The role of traditional religions in the fight against extremism and terrorism]. – Almaty: KR BGM GK Filosofiya zhane sayasattanu instituty. – 151. (in Kazakh)
Ekstremizmge karsy is-kimyl turaly. (2005) Zan [Law on Countering Extremism]. 2005 zhyldyn 18 akpany https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z050000031_/z050031_.htm (in Kazakh)
Fuller Grekhem. (2003) Budushchee politicheskogo islama // Otechestvennye zapiski.[ The Future of Political Islam] – № 5. https://strana-oz.ru/2003/5/budushchee-politicheskogo-islama (in Russian)
Ignatenko A.A. (1994) Obman v kontekste arabo-islamskoj kul' tury Srednevekov'ya (po materialam «knyazh'ih zercal») [Deception in the context of the Arab-Islamic culture of the Middle Ages] // V kn.: Odissej. CHelovek v istorii 1993: obraz «drugogo» v kul'ture. – Moskva: Nauka. – 331. (in Russian)
“Interfax-Kazakhstan Agency” (2018) Sheteldik korlar [Foreign resources] // “Interfaks-Kazakhstan” agenttigi. (in Kazakh)
Nysanbaev Ә. (2012) Konfessional'nyj dialog kak faktor obespecheniya regional'noj bezopasnosti v Respublike Kazahstan [Confessional dialogue as a factor in ensuring regional security in the Republic of Kazakhstan] // Adam alemi. – № 1. –258. (in Russian)
Rafik Muhamedd hadzhi. (2011) Mir ne izmenitsya, esli ne izmenish'sya sam // Rol' tradicionnyh religij v protivodejstvii ekstremizmu i terrorizmu: sb. metod. materialov [The world will not change if you do not change yourself // The role of traditional religions in countering extremism and terrorism] /Red. Shaukenova Z.K.– Almaty: Institut filosofii i politologii KN MON RK. –293. (in Russian)
Sardar Z. (2016) Kriticheskoe myshlenie i budushchee islama [Critical Thinking and the Future of Islam] // https://cyberleninka.ru/article/n/kriticheskoe-myshlenie-i-buduschee-islama DOI: http://dx.doi.org/10.24848/islmlg.08.2.06 (in Russian)
Satershinov B.M. (2014) Islam fobiyasy zhane stereotipter.[ Islamophobia and stereotypes] – Almaty: KR BGM GK FSDI. – 158. (in Kazakh)
Sejtahmetova N.L., Smagulov N.M. (2015) «YA» i «Drugoj» v modeli mezhreligioznogo soglasiya (kazakhstanskij opyt) [“I” and “Other” in the model of interreligious consent (Kazakh experience)] // Materialy 3-j gorodskoj nauchno-prakticheskoj konferencii. – Almaty: IFPR KN MON RK. – 110-119. (in Russian)
Shajkemelov M. (2012) Religioznaya identifikaciya v strukture kazahskoj identichnosti [Religious identification in the structure of Kazakh identity] // Adam әlemі. – № 1 –258. (in Russian)
Shajmerden G.I. (2018) Islamskij renessans i evrazijskaya paradigm [Islamic renaissance and the Eurasian paradigm] // Shulembaevskie chteniya // Halykaralyk gylymi-teoriyalyk konferenciya materialdary. – Almaty: KazNPU. – 407. (in Russian)
Қосымша файлдар
Как цитировать
Bishmanov, K., & Orynbekov, N. (2023). Қазақстанда діни мағынадағы экстремистік және лаңкестік идеялардың алдын алудағы дінтанулық сауаттылықты арттырудың рөлі. ҚазҰУ Хабаршысы, Дінтану сериясы, 34(2), 23–33. https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v34.i2.r3
Шығарылым
Бөлім
Дінтану
