Қазақстанның цифрлық кеңістігін дерадикализациялау: «тәңіршіл» интернет топтары
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v34.i2.r1Кілттік сөздер:
онлайн Тәңірі, желідегі профилактика, радикализмнің алдын алу, тәңіршіл қауымдастықтардың профилактикасы, радикал тәңіршілдікАннотация
Жаңа технологиялардың дамуы күллі әлемге ауқымды өзгерістер әкелді. Цифрландырудың өндірістік үдерістермен бірге адамның күнделікті болмысына де ықпалы зор. Қазіргі заманның цифрлық ландшафты қармаған пайдаланушылар қатары да күн өткен сайын арта түсуде. Осы үдерістердің нәтижесінде адамдар әлемдік мәліметтер базасына қол жеткізіп, онлайн форматта оқуға, жер-жаһанның түкпір-түкпіріндегі адамдармен қарым-қатынас орнату мүмкіндігіне ие болды. Осылайша жаһандану шын мәнінде бүкіл адамзатты қамтыды. Алайда, оң шындықпен бірге келеңсіз фактілерді де алға тартатын орта екені де анықталып үлгерді. Интернет кеңістігі саяси, әлеуметтік, діни және т.б. сипаттағы түрлі манипуляциялардың қолайлы алаңына да айналды. Бүгінгі таңда елімізде һәм жаһанда болып жатқан оқиғалардың бәрі медиа кеңістікте көрініс тауып, әлемдік қоғамдастықтың әлеуметтік-психологиялық климатына әсер етеді. Прозелитизм, әлеуметтік желілердегі және әртүрлі медиаресурстардағы шақырулар да жаңа шындыққа айналды. Нәтижесінде, кейбір деструктив ұйымдар интернет кеңістігін қолдану арқылы қатарларын жаңа адепттермен толықтыруда. Осы орайда түрлі мақсатты топтарға арналған контенттің кең спектрі дайындалды. Осыған байланысты, мұндай тұрақсыздыққа қарсы іс-қимыл жасау қажеттілігі де туындады. Көптеген ел, соның ішінде Қазақстан да заңсыз контентті бұғаттау жөніндегі жоспарларды әзірлей бастады. Интернет кеңістігінде цифрлық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мемлекеттік қауіпсіздіктің негізгі бағыттарының біріне айналды. Бұл тұрғыда осы мақалада тәңіршіл қауымдастықтар мысалында Қазақстанның цифрлық кеңістігіндегі заңсыз әрекеттердің алдын алу, болдырмау және жолын кесу аспектілері қарастырылады.
Түйінді сөздер: онлайн Тәңірі, желідегі профилактика, радикализмнің алдын алу, тәңіршіл қауымдастықтардың профилактикасы, радикал тәңіршілдік.
Библиографиялық сілтемелер
Адильбекова К. (2023) За какую нецензурную брань в общественном месте можно поплатиться. URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=33255626&pos=5;-118#pos=5;-118
Алмұрзаева Б. (2021) Қазіргі таңдағы Тәңіршілдік ағымының көзқарас негіздері мен ұстанымдары. URL: https://religions-congress.org/kz/news/novosti/1108
Ареке Неономад. (2023) URL: https://www.youtube.com/channel/UCmvlAFNb9M2wZSKD0pRNJTQ/videos
Аюпов Н.Г. (2012) Тенгрианство как открытое мировоззрение. Монография. – Алматы: КазНПУ им. Абая. – Издательство «КИЕ». – 256.
Аязбеков С.А., Аязбекова С.Ш. (2021) Ұлы дала өркениеттері: философиялық-мәдени талдау (бастау мәселесі бойынша). – Нұр-Сұлтан: «AST Polygraph». 2-ші басылым. – 352.
Безертинов Р.Н. (2004) Тэнгрианство – религия тюрков и монголов. – Казань: Слово. – 448.
Библиотека МФИТ. (2023) URL: https://tengrifund.ru/biblioteka
Даларух 'Ұлы Дала Әлемі - Мир Великой Степи'. (2023) URL: https://www.youtube.com/channel/UC3P6Y99XXsw-HXhQZrmkuRw
Дерккоз (2023) URL: https://www.youtube.com/@derekkozkz
Дижитал Казахстан. (2023) URL: https://datareportal.com/digital-in-kazakhstan
Казахстан Тудей. (2017) В Казахстане для контроля над сайтами с противоправным контентом запущен проект "Кибернадзор". URL: https://www.kt.kz/rus/state/v_kazahstane_dlja_kontrolja_nad_sajtami_s_protivopravnim_kontentom_zapushten_proekt_kibernadzor_1153645098.html
Кикимбаев М.Ж., Камарова Р.И., Малгараева З.Б. (2022) Неотенгрианство в Казахстане как ответ реисламизации: в поисках идейных истоков. Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение., 141(4). – 184–201.
Международный университет Тенгри. (2023) URL: https://tengrism.kz/tengri_university/
Решетняк А.В. (2016) Терроризм и религиозный экстремизм в Центральной Азии: проблемы восприятия. Кейс Казахстана и Кыргызстана. – Астана: «КИСИ при Президенте РК». – 86.
Решетняк А.В. (2018) Опасные сети: Как бороться с онлайн-радикализацией в Казахстане. – Алматы: Фонд Сорос-Казахстан. – 33.
Тенгрианский сервис знакомств. (2023) URL: https://tengism.kz/lets_get_married_for_tengrians/ [Қаралған уақыты: 12.01.2023].
Тенгризм.кз. (2023) Instagram әлеуметтік желідегі аккаунтты. URL: https://www.instagram.com/tengrism.kz/ [Қаралған уақыты: 12.01.2023].
Тоқтар Абыз. (2023) URL: https://www.youtube.com/channel/UCS5ZxeYzfXs4XzNoZqLeoNw
Фатьянова У. (2023) Как в Казахстане живут тенгрианцы. URL: https://cabar.asia/ru/kak-v-kazahstane-zhivut-tengriantsy
Шмаков А. (2020) Речевая агрессия в социальных сетях: что это такое и как ей противостоять? URL: https://www.alt.ranepa.ru/pressroom/news/rechevaya_agressiya_sotsialnih_setyah_chto_eto_takoe_ka_4378.html
Эксперты: Тенгрианство – не религия! (2020) URL: https://kazislam.kz/eksperty-tengrianstvo-ne-religiya/
References
Adilbekova K. (2023) Za kakuyu netsenzurnuyu bran' v obshchestvennom meste mozhno poplatit'sya. [What obscene language in a public place can be paid for]. URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=33255626&pos=5;-118#pos=5;-118 (in Russian)
Almurzaeva B. (2021) Qazirgi tandagı Tanirshildik agımının kozqaras negizderi men ustanymdary. [The foundations of views and positions of the current trend of tengrianism] URL: https://religions-congress.org/kz/news/novosti/1108 (in Kazakh)
Ajupov N.G. (2012) Tengrianstvo kak otkrytoe mirovozzrenie. Monografija. [Tengriism as an open worldview]. – Almaty: KazNPU im. Abaja. – Izdatel'stvo «KIE». – 256. (in Russian)
Areke Neonomad. (2023) URL: https://www.youtube.com/channel/UCmvlAFNb9M2wZSKD0pRNJTQ/videos
Ayazbekov S.A., Ayazbekova S.Sh. (2021) Uly dala orkeniettery: fïlosofïyalyq-madeni taldau (bastau maselesi boynsha). [Civilizations of the Great Steppe: philosophical and cultural analysis (on the problem of origin)]. – Nur-Sultan: «AST Polygraph». 2-shi basylym. – 352. (in Kazakh)
Bezertinov R.N. (2004) Tjengrianstvo – religija tjurkov i mongolov. [Tengrism - religion of Turks and Mongols]. – Kazan': Slovo. – 448. (in Russian)
Biblioteka MFIT. (2023) URL: https://tengrifund.ru/biblioteka. (in Russian)
Dalaruh 'Uly Dala Alemy – Mir Velikoy Stepi'. (2023) URL: https://www.youtube.com/channel/UC3P6Y99XXsw-HXhQZrmkuRw
Derekkoz (2023) URL: https://www.youtube.com/@derekkozkz (in Kazakh)
Digital Kazakhstan. (2023) URL: https://datareportal.com/digital-in-kazakhstan
Fat'janova U. (2023) Kak v Kazahstane zhivut tengriancy. [How Tengrians live in Kazakhstan] URL: https://cabar.asia/ru/kak-v-kazahstane-zhivut-tengriantsy
Jeksperty: Tengrianstvo – ne religija! (2020) [Experts: Tengriism is not a religion!] URL: https://kazislam.kz/eksperty-tengrianstvo-ne-religiya/ (in Russian)
Kazakhstan Today. (2017) V Kazakhstane dlya kontrolya nad saytami s protivopravnym kontentom zapushchen proyekt "Kibernadzor". [The project "Cybernadzor" has been launched in Kazakhstan to control websites with illegal content]. URL: https://www.kt.kz/rus/state/v_kazahstane_dlja_kontrolja_nad_sajtami_s_protivopravnim_kontentom_zapushten_proekt_kibernadzor_1153645098.html (in Russian)
Kikimbaev M.Zh., Kamarova R.I., Malgaraeva Z.B. (2022) Neotengrianstvo v Kazahstane kak otvet reislamizacii: v poiskah idejnyh istokov. [Neotengrianism in Kazakhstan as a response to re-Islamization: in search of ideological origins]. Vestnik ENU im. L.N. Gumileva. Serija: Istoricheskie nauki. Filosofija. Religiovedenie., 141(4). – 184–201. (in Russian)
Mezhdunarodnyy universitet Tengri [International University of Tengri]. (2023) URL: https://tengrism.kz/tengri_university/ (in Russian)
Reshetnjak A.V. (2016) Terrorizm i religioznyj jekstremizm v Central'noj Azii: problemy vosprijatija. Kejs Kazahstana i Kyrgyzstana. [Terrorism and Religious Extremism in Central Asia: Problems of Perception]. – Astana: «KISI pri Prezidente RK». – 86. (in Russian)
Reshetnjak A.V. (2018) Opasnye seti: Kak borot'sja s onlajn-radikalizaciej v Kazahstane. [Dangerous Networks: How to Combat Online Radicalisation in Kazakhstan]. – Almaty: Fond Soros-Kazahstan. – 33. (in Russian)
Tengrianskiy servis znakomstv. (2023) URL: https://tengism.kz/lets_get_married_for_tengrians/ [Access: 12.01.2023] (in Russian)
Tengrism.kz. (2023) Account on the social network Instagram. URL: https://www.instagram.com/tengrism.kz/ [Access: 12.01.2023].
Toktar Abyz. (2023) URL: https://www.youtube.com/channel/UCS5ZxeYzfXs4XzNoZqLeoNw
Shmakov A. (2020) Rechevaya agressiya v sotsial'nykh setyakh: chto eto takoye i kak yey protivostoyat'? [Speech aggression in social networks: what is it and how to counter it?]. URL: https://www.alt.ranepa.ru/pressroom/news/rechevaya_agressiya_sotsialnih_setyah_chto_eto_takoe_ka_4378.html (in Russian)
