Қазақстан Республикасында дінтану сараптамасын жүзеге асырудың теориялық және практикалық негіздері
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v36.i4.r2Кілттік сөздер:
дінтану сараптамасы, ғылыми бейтараптылық, діни қызмет, діни сенім бостандығы, діни экстремизмАннотация
Мақалада дінтану сараптамасы ұғымының теориялық тұжырымдары мен функционалдық механимдерінің негізі қарастырылған. Аталған мәселені талдау үшін халықаралық тәжірибедегі дінтану сараптамасының ұғымы, мақсаты мен ғылыми әдістемелік негіздері жөніндегі негізгі ғылыми тұжырымдар сараланды. Отандық зерттеулерде аталған тақырып бойынша ғылыми мақалалар мен зерттеу жұмыстарының шектеулі саны аталған мәселенің өзектілігін, жүйелеу қажеттелігін айқындайды. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында дінтану сараптамасын жүргізу саласы жаңа бағыттардың бірі. Ел аумағында он жылдан астам уақыт жүзеге асырылып келе жатқан бұл сала заңды және жеке тұлғалар үшін мемлекеттік қызмет түрі болып табылады. Дінтану сараптамасының практикалық тұрғыдан барлық аспектілері мемлекет тарапынан заң шеңберінде айқындалған. Дегенмен, отандық деңгейде дінтану сараптамасының теориялық, ұғымдық категорияларын айқындау, негізгі ғылыми әдістерін жүйелеу мәселесі жолға қоюды қажет етеді. Себебі, халықаралық және отандық тәжірибені зерделеу барысында сараптаманың ғылыми негізде жүйеленген әдіснамасының жеткілікті деңгейде пысықталмағандығы айқындалды. Сарапшылардың басым бөлігі дінтану сараптамасының ғылыми негізделген және бейтараптылық қағидатының жеткілікті деңгейде сақталмағандығын алға тартуда. Мақалада дінтану сараптамасының концептуалды негіздері жүйеленіп, талданады, дінтану сараптамасының әдістемесі мен практикалық жүзеге асырылуының негізгі мәселелерін анықтаудың маңыздылығы негізделеді.
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер
Арыстанбекұлы Н. (2022) Қазақстан Республикасында дінтанулық сараптама жүргізудің тағылымдық мән-маңызы, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Хабаршысы, 3 (397). – Алматы. – 20.
Әбдірәсілқызы А. (2012) Дінтану сараптамасы: міндеттер мен мәселелер. [Электронды ресурс]. - URL: https://abai.kz/post/14930 (жүгіну күні: 18.05.2023);
Герасименко Ю.В. & Ваврух В.В. (2014) Религиоведческая экспертиза: проблемы и пути их решения // Научный вестник Омской академии МВД России № 4 (55). – М. –75.
Забияко А.П., (2019) Религиоведение как строгая наука / Философия, Религия, Наука №3 (11). – М. – 225.
Загребина И.В., Пчелинцев А.В.,Элбакян Е.С. (2017) Религиоведческая экспертиза. Учебник для бакалавриата и магистратуры, – М.: Юрайт. – 449.
Загребина И.В., Пчелинцев А.В.,Элбакян Е.С. (2021) Практика религиоведческой экспертизы, – М.: Юрайт. – 453.
Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі, Дін істері комитетінің ресми сайты (2023) [Электронды ресурс]. – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/din/activities/879?lang=kk&parentId=141 (жүгіну күні: 15.05.2023ж.)
Мырзаев Б.А. (2016) Дінтану сараптамасы жат идеологиялардың алдын алу сүзгісі ретінде [Электронды ресурс]. – URL:https://www.inform.kz/kz/dintanu-saraptamasy-zhat-ideologiyalardyn-aldyn-alu-suzgisi-retinde_a2928426 (жүгіну күні: 5.05.2023ж).
Ожегов С.И. (2018) Толковый словарь русского языка. Под редакцией проф. Л.И.Скворцова. – М.: «ООО «Издательство Мир и Образование». – 1376.
Петрова К.Ю. Орлов М.О. (2017) Религиоведческая экспертиза: типология, методология, проблемы / Аспирантский вестник Поволжья -Т XVII. №3-4. - 84
Посольство и консульство США в Казахстане (2023) [Электронды ресурс]. – URL: https://kz.usembassy.gov/ru/ru-2021-report-on-international-religious-freedom-kazakhstan-2/ (жүгіну күні: 25.05.2023ж)
Пчелинцев А.В. (2009) Экспертиза по «божественным делам»: инквизация или гарантия свободы религии / Религия и право. №3. – 64.
Разуваев А.А. (2006) Экспертиза как средство повышения эффективности процесса правореализации (вопросы теории и практики): автореф.дис.канд.юрид.наук. 12.00.01 / - Саратов. – 229
Россинская Е.Р. (2005) Судебная экспертиза в гражданском, арбитражном, административном и уголовном процессе / - М.: «Норма». – 656.
Тулеметова Г. (2022) Вопросы формирования понятийного аппарата религиоведческой экспертизы. Oriental studies 2022, №3. – 192.
Чернышкова З.Е., Иванова Е.В., Кузнецова О.В. (2017) Религиоведческая экспертиза: анализ действий, направленных на оскорбление религиозных чувств верующих // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики Тамбов: Грамота, № 3(77): в 2-х ч. Ч. 2. - 2012.
Элбакян Е.С. (2012) Научность религиоведческой экспертизы: возможность и необходимость // Новые вызовы свободы совести в современной России / под ред.Е.С.Элбакян. -М.: Древо жизни. – 164.
References
Abdіrasіlqyzy A. (2012) Dіntanu saraptamasy: mіndetter men maseleler. [Religious expertise tasks and problems]. - URL: https://abai.kz/post/14930 (date of the application: 18.05.2023) (in Kazakh)
Arystanbekuly N. (2022) Qazaqstan Respublikasynda dіntanulyq saraptama zhүrgіzudіn tagylymdyq man-manyzy [Religious expertise in the Republic of Kazakhstan educational value of driving], Qazaqstan Respublikasy Ulttyq gylym akademijasynyn Habarshysy, 3 (397), 20 (in Kazakh)
Chernyshkova Z.E., Ivanova E.V., Kuznecova O.V. (2017) Religiovedcheskaya e'kspertiza: analiz dejstvij, napravlennyx na oskorblenie religioznyx chuvstv veruyushhix [Religious Expertise: Analysis of Actions Aimed at Offending the Religious Feelings of Believers] // Istoricheskie, filosofskie, politicheskie i yuridicheskie nauki, kul'turologiya i iskusstvovedenie. Voprosy teorii i praktiki Tambov: Gramota, № 3(77): v 2-ch. Ch. 2. - 2012
E'lbakyan E.S. (2012) Nauchnost' religiovedcheskoj e'kspertizy: vozmozhnost' i neobxodimost' [Scientific nature of religious studies expertise: possibility and necessity] // novye vyzovy svobody sovesti v sovremennoj Rossii / pod red.E.S.E'lbakyan. M.: Drevo zhizni. - 164 (in Russian)
Gerasimenko, Yu. V., & Vavrux, V.V. (2014). Religiovedcheskaya e'kspertiza: problemy i puti ix resheniya [Religious studies expertise of the problem and ways to solve them] // Nauchnyj vestnik Omskoj akademii MVD Rossii № 4 (55), -75 (in Russian)
Hartikainen E.I. (2019) Candomblé and the Academic’s Tools: Religious Expertise and the Binds of Recognition in Brazil. American Anthropologist, 121(4), -971 (in English)
Myrzaev B.A. (2016) Dіntanu saraptamasy zhat ideologiyalardyn aldyn alu sүzgіsі retіnde [Expertise in religious studies as a filter to prevent foreign ideologies]. - URL:https://www.inform.kz/kz/dintanu-saraptamasy-zhat-ideologiyalardyn-aldyn-alu-suzgisi-retinde_a2928426 (date of the application: 5.05.2023) (in Kazakh)
Ozhegov S.I. (2018) Tolkovyj slovar' russkogo yazyka [Explanatory dictionary of the Russian language]. Pod redakciej prof. L.I.Skvorcova. – 28-oe izdanie. – M.: «OOO «Izdatel'stvo Mir i Obrazovanie», – 1376 (in Russian)
Pchelincev A.V. (2009) E'kspertiza po «bozhestvennym delam»: inkvizaciya ili garantiya svobody religii [Expertise in "God's Affairs": Inquisition or Guarantee of Freedom of Religion] // Religiya i pravo. №3. - 64 (in Russian)
Petrova K.Y.&Orlov M.O. (2017) Religiovedcheskaya e'kspertiza: tipologiya, metodologiya, problemy [Religious expert evalution: typology, methodology, problems] / Aspirantskij vestnik Povolzh'ya - 84 (in Russian)
Poling D.A. & Evans E.M. (2004). Religious belief, scientific expertise, and folk ecology. In Journal of Cognition and Culture (Vol. 4, Issues 3-4) - 774 (in English)
Razuvaev A.A. (2006) E'kspertiza kak sredstvo povysheniya e'ffektivnosti processa pravorealizacii (voprosy teorii i praktiki) [Expertise as a means of increasing the efficiency of the law enforcement process (questions of theory and practice)] avtoref.dis.kand.yurid.nauk. Saratov, -229 (in Russian)
Rossinskaya E.R. (2005) Sudebnaya e'kspertiza v grazhdanskom, arbitrazhnom, administrativnom i ugolovnom processe [Forensic expertise in civil, arbitration, administrative and criminal proceedings]. M.: Norma, - 656 (in Russian)
Souza, A.L.&Legare, C.H. (2011). The role of testimony in the evaluation of religious expertise. Religion, Brain and Behavior, 1(2), -167. (in English)
Tulemetova G. (2022). Voprosy formirovaniya ponyatijnogo apparata religiovedcheskoj e'kspertizy [Issues of Formation of the Conceptual Apparatus of Religious Studies Expertise]. Oriental studies, №3, - 192 (in Russian)
US Embassy and consulate in Kazakhstan [Homepage]. (2023) – URL: https://kz.usembassy.gov/ru/ru-2021-report-on-international-religious-freedom-kazakhstan-2/ (date of the application: 25.05.2023) (in Russian)
Web site of the Committee on Religious Affairs of the Ministry of information and social development of the Republic of Kazakhstan. (2023) – URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/din/activities/879?lang=kk&parentId=141 (date of the application: 15.05.2023ж.) (in Kazakh)
Zabiyako A.P. (2019) Religiovedenie kak strogaya nauka [Religious science as a rigorous science], Filosofiya, Religiya, Nauka №3 (11), - 225 (in Russian)
Zagrebina I.V., Pchelincev A.V., E'lbakyan E.S. (2017) Religiovedcheskaya e'kspertiza [Religious expertise]. Uchebnik dlya bakalavriata i magistratury, Moskva. - 449 (in Russian)
Zagrebina I.V., Pchelincev A.V., E'lbakyan E.S. (2021) Practika religiovedcheskoy e'kspertizi [The practice of religious studies expertise] Moskva. - 453 (in Russian)
