Абайдың отыз сегізінші қара сөзі желісінде діни сауаттылық мәселесі
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v35.i3.r3Кілттік сөздер:
Абай, отыз сегізінші қара сөз, діни сауаттылық, Матуриди, Алланың атрибуттарыАннотация
Абай Құнанбайұлының 45 қара сөзі бар десек, оның ішінде көлемі жағынан ең ауқымдысы отыз сегізінші қара сөзі болып табылады. Бұл қара сөздің мазмұнында арабша сөздер мен Құран аяттарын және Мұхаммед пайғамбардың хадистерін де кездестіруге болады. Абай Құнанбайұлы ақын, ойшыл әрі философ ретінде танылған. Алайда Абайдың қара сөздеріне үңілетін болсақ, оның дін мәселесінде де терең болғанын, сондай-ақ Алланың сөзі мен Пайғамбар хадистеріне өзіндік түсініктеме бергенін көреміз. Абайдың 38-қара сөзінде діни сауаттылыққа қатысты маңызды тұжырымдар көрсетілген. Бұл зерттеуде Абайдың 38-қара сөзі негізінде теологиялық, дінтанулық пайымдары сараланып, сол дәуірдегі діни сауаттылық деңгейі мен қазіргі кездегі жағдайға жан-жақты талдау жасалады. Абай өзінің қара сөзінде адам баласының діндарлығы мен діни сауаттылық деңгейінің өлшемін ұсынады және мұны Абайдың өзіндік формуласы деуге болады. Абай өзі өмір сүрген кезеңнің діни тұрғыдағы олқылықтарына көрсете отырып, діни сауаттылықтың маңыздылығына тоқталады. Мұны Абай ханафи-матуридилік дәстүрге сай екі тәсілде, нақли әрі ғақли жолдармен түсіндіруге талпынған. Зерттеуде басты қайнар көз ретінде Абайдың 38-қара сөзі негізге алынды.
Түйін сөздер: Абай, отыз сегізінші қара сөз, діни сауаттылық, Матуриди, Алланың атрибуттары.
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер
Ғарифолла Е. (1994) Хакім Абайдың даналық дүниетанымы. – Алматы: Aтамұра. - 200.
Ebû Mansûr el-Mâturîdî (2017) Kitâbü’t-Tevhîd. (Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi). – Ankara: Түркия діни қоры баспасы. – 580.
İmam Beyhaki (2019) Allah'ın İsim ve Sıfatları. 1024 sayfa. – İstanbul: Ocak Yayıncılık. – 1024.
Kunanbayev A. (2014) Nasihatler «Kara Sözler» (çeviren: Zafer Kibar). – İstanbul: Türk Dünyası Vakfı. – 157.
Topaloğlu, B. (2021) Ebû Mansûr el-Mâturîdî, Tevilatü’l Kuran. ІV cilt. – İstanbul: Ensar Neşriyat. – 464.
Әліпхан М.К. (2020) Адамгершілік ілімі және Хәкім Абай. – Алматы: Қазақ кітабы. – 480.
Дәдебаев Ж. (2015) Абайтану. Таңдамалы еңбектер. І том. – Алматы: Қазақ университеті. – 210.
Исмайл Чалышкан (2016) Тәпсір әдістемесі. – Анкара: Ankara Okulu Yayınları. – 224.
Кадир Гүнеш (2011) Арапша-Түрікше сөздік. – Ыстанбұл: Мектеп иайынлары. – 1344.
Кенжетай Д. (2008) Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымы. – Алматы: Арыc, –360.
Кенжетаев Д (2020) Ханафи құқық мектебі және қазақ діни танымы. – Түркістан, 2020. – Б. 161.
Құдайбердиев Ш. (1988) Шығармалары / Өлеңдер, дастандар, қара сөздер. – Алматы: Жазушы. – 650.
Құнанбаев А. (1977) Шығармаларының екі томдық жинағы. ІІ том. – Алматы: Ғылым. – 312.
Құнанбаев А. (2005) Өлеңдер, поэмалар, аудармалар мен қара сөздер. – Алматы: Жібек жолы – 488.
Мырзахметов M. (1993) Абайдың адамгершілік мұраттары. – Алматы: Рауан, - 278.
Мырзахметов М. (1994) Абайтану тарихы. – Алматы: Ана тілі. – 191.
Мырзахметұлы М., Шойынбет Ж., Әліпхан М. (2009) Абай мұрасының өзекті мәселелері. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ. – 140.
Оразалы С. (2016). Абай және қазақ елінің болашағы. – Алматы: Ақбота. – 216.
Палтөре Ы. (2012) «Абай Құнанбайұлының шығармаларында Құран және хадис мәтіндерінің интерпретациялануы» атты диссертация. – Алматы. – 232.
Палтөре Ы. (2012) Абай шығармаларындағы иман концептісінің Құран және Хадис мәтіндерімен байланысы. ҚазҰУ хабаршысы, Шығыстану сериясы. № 3 (60). – 94-98.
Сейтбеков С. (2011) Иман негіздері. – Алматы: Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры. – 376.
References
Alipkhan М.К. (2020) Аdamgershilik ilimi jane Hakim Abay [Moral teaching and Hakim Abay]. – Аlmaty: Qazaq Kitaby Press. – 480. (in Kazakh)
Ebû Mansûr el-Mâturîdî (2017) Kitâbü’t-Tevhîd [Kitab al-Tawhid]. (edited by: Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi). – Ankara: Publications of the religious foundation of Turkey. – 580. (in Turkish)
Dadebaev J. (2015) Abaytanu. Tandamalı enbekter. I tom. – Almatı: Qazaq universiteti. – 210. (in Kazakh)
Garifolla E.(1994) Hakim Abaydın danalıq dünietanımı. – Almatı: Atamura. - 200.
İmam Beyhaki (2019) Allah'ın İsim ve Sıfatları [Allah's Names and Attributes]. – İstanbul: Ocak Yayıncılık. – 1024. (in Turkish)
Ismail Caliskan (2016) Тafsir adistemesi [Methodology of Tasfir]. – Аnkara: Ankara Okulu Yayınları. – 224. (in Turkish)
Kadir Güneş. (2011) Arapça-Türkçe Sözlük. – İstanbul: Mektep Yayınları. – 1344. (in Turkish)
Kenjetay D. (2008) Qoja Axmet Yasawi dünietanımı. – Almatı: Arıs, –360. (in Kazakh)
Kenjetay D. (2020) Hanafi quqık mektebi jane qazaq dini tanımı. – Turkıstan, – 161. (in Kazakh)
Kunanbayev A. (2005) Olender, poemalar, audarmalar men qara sozder [Poems, interpretations and obscenities]. – Аlmaty: Zhibek zholy. – 488. (in Kazakh)
Kunanbayev А. (1977) Shygarmalarinin eki tomdyq jinagy vol. ІІ. – Аlmaty: Gylym. – 312. (in Kazakh)
Kunanbayev А. (2014). Nasihatler «Kara Sözler» (çeviren: Zafer Kibar). – İstanbul: Türk Dünyası Vakfı. – 157. (in Turkish)
Myrzahmetov M. (1993) Abaydın adamgerşilik murattarı. – Almatı: Rauan, - 278. (in Kazakh)
Myrzahmetov М. (1994) Аbaytanu tarihy [History of Abay studies]– Аlmaty: Ana tili. – 191. (in Kazakh)
Myrzahmetuly М., Shoyinbet Zh, Alipkhan М. (2009) Аbay murasinin ozekti maseleleri [The main problems of the Abay heritage]. – Аlmaty: Abay University Press. – 140. (in Kazakh)
Orazaly Sabden. (2016) Аbay jane qazaq elinin bolashagy [Abay and the future of Kazakh]. – Аlmaty: Akbota. – 216. (in Kazakh)
Paltore Y. (2012). «Ab ay Qunanbayulinin shigarmalarinda Quran hane hadis matinderinin interpretatsiyalanui» atty dissertatsiya [a dissertation work on Interpretation of the texts of the Koran and Hadith in the works of Abay Kunanbayuly]. – Аlmaty, – 232. (in Kazakh)
Paltөre Y. (2012) Abaj shygarmalaryndagy iman konceptіsіnіng Kuran zhәne Hadis mәtіnderіmen bajlanysy [The relationship of the concept of faith in the works of Abai with the texts of the Koran and Hadith]. Bulletin of KazNU, Oriental Studies Series. № 3 (60). – 94-98. (in Kazakh)
Qudayberdiyev Sh. (1988) Şigarmalari / Olender, dastandar, qara sozder [Works / Poems, epics, obscenities]. – Аlmaty: Zhazushy. – 650. (in Kazakh)
Seitbekov S. (2011) Iman negіzderі [The Basics of Faith]. – Almaty: İslam madeniyeti men bilimin koldau kori. – 376. (in Kazakh)
Topaloğlu B. (2021) Ebû Mansûr el-Mâturîdî, Tevilatü’l Kuran. ІV cilt. [Abu Mansur al-Maturidi, Tawilatul Quran. Volume IV]. – İstanbul: Ensar Neşriyat. – 464. (in Turkish)
Ғарифолла Е. (1994) Хакім Абайдың даналық дүниетанымы. – Алматы: Aтамұра. - 200.
Ebû Mansûr el-Mâturîdî (2017) Kitâbü’t-Tevhîd. (Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi). – Ankara: Түркия діни қоры баспасы. – 580.
İmam Beyhaki (2019) Allah'ın İsim ve Sıfatları. 1024 sayfa. – İstanbul: Ocak Yayıncılık. – 1024.
Kunanbayev A. (2014) Nasihatler «Kara Sözler» (çeviren: Zafer Kibar). – İstanbul: Türk Dünyası Vakfı. – 157.
Topaloğlu, B. (2021) Ebû Mansûr el-Mâturîdî, Tevilatü’l Kuran. ІV cilt. – İstanbul: Ensar Neşriyat. – 464.
Әліпхан М.К. (2020) Адамгершілік ілімі және Хәкім Абай. – Алматы: Қазақ кітабы. – 480.
Дәдебаев Ж. (2015) Абайтану. Таңдамалы еңбектер. І том. – Алматы: Қазақ университеті. – 210.
Исмайл Чалышкан (2016) Тәпсір әдістемесі. – Анкара: Ankara Okulu Yayınları. – 224.
Кадир Гүнеш (2011) Арапша-Түрікше сөздік. – Ыстанбұл: Мектеп иайынлары. – 1344.
Кенжетай Д. (2008) Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымы. – Алматы: Арыc, –360.
Кенжетаев Д (2020) Ханафи құқық мектебі және қазақ діни танымы. – Түркістан, 2020. – Б. 161.
Құдайбердиев Ш. (1988) Шығармалары / Өлеңдер, дастандар, қара сөздер. – Алматы: Жазушы. – 650.
Құнанбаев А. (1977) Шығармаларының екі томдық жинағы. ІІ том. – Алматы: Ғылым. – 312.
Құнанбаев А. (2005) Өлеңдер, поэмалар, аудармалар мен қара сөздер. – Алматы: Жібек жолы – 488.
Мырзахметов M. (1993) Абайдың адамгершілік мұраттары. – Алматы: Рауан, - 278.
Мырзахметов М. (1994) Абайтану тарихы. – Алматы: Ана тілі. – 191.
Мырзахметұлы М., Шойынбет Ж., Әліпхан М. (2009) Абай мұрасының өзекті мәселелері. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ. – 140.
Оразалы С. (2016). Абай және қазақ елінің болашағы. – Алматы: Ақбота. – 216.
Палтөре Ы. (2012) «Абай Құнанбайұлының шығармаларында Құран және хадис мәтіндерінің интерпретациялануы» атты диссертация. – Алматы. – 232.
Палтөре Ы. (2012) Абай шығармаларындағы иман концептісінің Құран және Хадис мәтіндерімен байланысы. ҚазҰУ хабаршысы, Шығыстану сериясы. № 3 (60). – 94-98.
Сейтбеков С. (2011) Иман негіздері. – Алматы: Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры. – 376.
References
Alipkhan М.К. (2020) Аdamgershilik ilimi jane Hakim Abay [Moral teaching and Hakim Abay]. – Аlmaty: Qazaq Kitaby Press. – 480. (in Kazakh)
Ebû Mansûr el-Mâturîdî (2017) Kitâbü’t-Tevhîd [Kitab al-Tawhid]. (edited by: Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi). – Ankara: Publications of the religious foundation of Turkey. – 580. (in Turkish)
Dadebaev J. (2015) Abaytanu. Tandamalı enbekter. I tom. – Almatı: Qazaq universiteti. – 210. (in Kazakh)
Garifolla E.(1994) Hakim Abaydın danalıq dünietanımı. – Almatı: Atamura. - 200.
İmam Beyhaki (2019) Allah'ın İsim ve Sıfatları [Allah's Names and Attributes]. – İstanbul: Ocak Yayıncılık. – 1024. (in Turkish)
Ismail Caliskan (2016) Тafsir adistemesi [Methodology of Tasfir]. – Аnkara: Ankara Okulu Yayınları. – 224. (in Turkish)
Kadir Güneş. (2011) Arapça-Türkçe Sözlük. – İstanbul: Mektep Yayınları. – 1344. (in Turkish)
Kenjetay D. (2008) Qoja Axmet Yasawi dünietanımı. – Almatı: Arıs, –360. (in Kazakh)
Kenjetay D. (2020) Hanafi quqık mektebi jane qazaq dini tanımı. – Turkıstan, – 161. (in Kazakh)
Kunanbayev A. (2005) Olender, poemalar, audarmalar men qara sozder [Poems, interpretations and obscenities]. – Аlmaty: Zhibek zholy. – 488. (in Kazakh)
Kunanbayev А. (1977) Shygarmalarinin eki tomdyq jinagy vol. ІІ. – Аlmaty: Gylym. – 312. (in Kazakh)
Kunanbayev А. (2014). Nasihatler «Kara Sözler» (çeviren: Zafer Kibar). – İstanbul: Türk Dünyası Vakfı. – 157. (in Turkish)
Myrzahmetov M. (1993) Abaydın adamgerşilik murattarı. – Almatı: Rauan, - 278. (in Kazakh)
Myrzahmetov М. (1994) Аbaytanu tarihy [History of Abay studies]– Аlmaty: Ana tili. – 191. (in Kazakh)
Myrzahmetuly М., Shoyinbet Zh, Alipkhan М. (2009) Аbay murasinin ozekti maseleleri [The main problems of the Abay heritage]. – Аlmaty: Abay University Press. – 140. (in Kazakh)
Orazaly Sabden. (2016) Аbay jane qazaq elinin bolashagy [Abay and the future of Kazakh]. – Аlmaty: Akbota. – 216. (in Kazakh)
Paltore Y. (2012). «Ab ay Qunanbayulinin shigarmalarinda Quran hane hadis matinderinin interpretatsiyalanui» atty dissertatsiya [a dissertation work on Interpretation of the texts of the Koran and Hadith in the works of Abay Kunanbayuly]. – Аlmaty, – 232. (in Kazakh)
Paltөre Y. (2012) Abaj shygarmalaryndagy iman konceptіsіnіng Kuran zhәne Hadis mәtіnderіmen bajlanysy [The relationship of the concept of faith in the works of Abai with the texts of the Koran and Hadith]. Bulletin of KazNU, Oriental Studies Series. № 3 (60). – 94-98. (in Kazakh)
Qudayberdiyev Sh. (1988) Şigarmalari / Olender, dastandar, qara sozder [Works / Poems, epics, obscenities]. – Аlmaty: Zhazushy. – 650. (in Kazakh)
Seitbekov S. (2011) Iman negіzderі [The Basics of Faith]. – Almaty: İslam madeniyeti men bilimin koldau kori. – 376. (in Kazakh)
Topaloğlu B. (2021) Ebû Mansûr el-Mâturîdî, Tevilatü’l Kuran. ІV cilt. [Abu Mansur al-Maturidi, Tawilatul Quran. Volume IV]. – İstanbul: Ensar Neşriyat. – 464. (in Turkish)
Қосымша файлдар
Как цитировать
Temirkhanov, B., & Abzhalov, S. (2023). Абайдың отыз сегізінші қара сөзі желісінде діни сауаттылық мәселесі. ҚазҰУ Хабаршысы, Дінтану сериясы, 35(3), 28–39. https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v35.i3.r3
Шығарылым
Бөлім
Дінтану
