Әл-Фараби және түркі ғұламаларының мұрасындағы ізгі адам идеясы
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2023.v35.i3.r4Кілттік сөздер:
Түркі ғұламалары, құндылықтар, діни тәрбие, тұлға, ізгі адамАннотация
Бүгінгі таңда әл-фараби және түркі ғұламаларының мұрасындағы ізгі адам идеясы ең өзекті мәселелерінің бірі болып саналады. Өйткені қоғамымыздың қарқынды әлеуметтік дамуы белсенді, жасампаз тұлғаны қалыптастыруға жоғарғы талап қояды. Ал қоғамның қазіргі жағдайында, елдің саяси, мәдени, әлеуметтік-экономикалық жақтарын жаңарту кезінде жас ұрпақтың болашақта ізгі ниетті азамат болып дамуына олардың тұлғасының дұрыс қалыптасу үрдісі үлкен ықпалын тигізетіні сөзсіз. Сондықтан да тұлғаның теориялық зерттеулеріне, жалпы ұғымына сараптамалық талдаулар бірнеше ғылым саласында жан-жақты қарастырылып отыр. Ізгі адам бұл қоғамдық-тарихи дамудағы имандылық тәрбиенің өнімі. Тұлғаның қалыптасуы адамның мінездемесі үшін маңызды орын алады, яғни оның мінез-кұлық пен іс-әрекетінің жоғары саналы формаларын қамтамасыз етіп, оның ақиқатқа байланысты барлық қарым-қатынастарының бірлігін құрайды. Бұл көзқарас зерттеулердің көпшілігіне негіз болып қаланды. Авторлар ізгі тұлғаға бағытталған құндылықтарды (мотивтер мен қажеттіліктер, ұмтылу мен талаптану, ізгілі пен қайырымдылық және т.б.) түркі ғұламаларының мұралары негізінде қарастырады. Сонымен, әл-Фараби және түркі ғұламаларының мұрасындағы ізгі адам бұл, біріншіден, әлеуметтік қатынас пен саналы әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид. Екіншіден, бұл индивидтің жүйелі қасиеті, оның қоғамдық қатынасқа енуімен анықталып және діни тәрбиенің синкреттілігінің негізі болып табылады.
Түйін сөздер: Түркі ғұламалары, құндылықтар, діни тәрбие, тұлға, ізгі адам.
Библиографиялық сілтемелер
Алтынсарин Ы. (2008) Таза бұлақ: Өлеңдер, әңгімелер, очерктер, хаттар. – Астана: «Раритет». – 208.
Ахметбек А. (1998) Қожа Ахмет Йассауи /Көмекші оқу құралы. – Алматы: «Санат». – 112.
Әбу Насыр әл-Фараби (2009) Таңдамалы трактаттары /Құрастырған: Ә.Нысанбаев, Ғ.Құрманғалиева, Ж.Сандыбаев. – Алматы: «Арыс». – 656.
Әл-Фараби философиясы (2005) Жиырма томдық /Құрастырушылар Ә.Нысанбаев, Ғ.Құрманғалиева. – Астана: «Аударма». – 2-т. – 480.
Беркімбаева Ш. (2009) Педагогика тарихы /Жалпы ред. Ш.К.Беркімбаева (Білім беру және педагогикалық ойлар тарихы). Оқулық. – Алматы. – 389.
Бұлұтай М.Ж. (2000) Ата-баба діні? Түркілер неге мұсылман болды? – Алматы: «Білім». – 504.
Гусейнов А.А. (1987) Иррлитц Г.С. Краткая историй этики. – Москва: Мысль. – 350 .
Дүйсенбаев А. Тәрбие теориясы мен әдістемесі. Оқулық. – Астана: «Фолиант» баспасы, 2015. – 320.
Елтұтқа (2001) Ел тарихының әйгілі тұлғалары /Оқу құралы. Құрастырушылар: М. Жолдасбекұлы, Қ. Салғараұлы, А. Сейдімбек. – Астана: «KUL TEGIN». – 356.
Жарықбаев Қ., Қалиев С. (1994) Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы /Құрастырған Қ. Жарықбаев, С. Қалиев. – Алматы: «Рауан». – 1-т. – 320.
Жұмабаев М. (2008) Шығармалар жинағы. Аудармалар, ғылыми еңбек, мақалалар. – Алматы: «Жазушы». – 3-т. – 232.
Иассауи Қожа Ахмет (1993) Диуани хикмет (Ақыл кітабы). – Алматы: «Мұраттас». – 262.
Көбесов А. (2006) Әл-Фараби мен Абайды қатар оқығанда: Зерттеу еңбек. – Алматы: «Қазақ университеті». – 258.
Құдайбердіұлы Ш. (1991) Үш анық. – Алматы: «Қазақстан: Ғақлия ғыл.- әдеби орталығы». – 80.
Құнанбайұлы А. (1993) Қара сөздер. – Алматы: «Ел». – 172.
Құсайынов А. (2002) Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Педагогика және психология /Жалпы редакциясын басқарған А. Құсайынов. – Алматы: «Мектеп». – 256.
Мырзахметов М. (1994) Абайтану тарихы. – Алматы: «Ана тілі». – 192.
Назарбаев Н.Ә. (2007) Қазақстан жолы. – Астана: Қазақ энциклопедиясы. – 372.
Нысанбаев Ә. (1999) Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. «Ә-Г» /Бас ред. Ә. Нысанбаев. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы. – 2-т. – 720.
Росенко М.Н. (1998) Основы этических знаний. – СПб: Лань. – 256.
Тілеужанов М.М. (1994) Қазақ тағылымы. Монография. – Орал. – 320.
Шадинова Г.А. (2009) Жүсіп Баласағұнның философиялық көзқарастарындағы таным мәселесі: философ. ғыл. канд. ...автореф. – Алматы. – 28.
References
Abu Nasyr al-Farabi (2009) Tangdamaly traktattary /Qu`rastyrgan: A.Nysanbaev, G`.Qu`rmang`alieva, Zh.Sandybaev. – Almaty: «Arys». – 656. (in Kazakh)
Ahmetbek A. (1998) Қozha Ahmet Yassawi /Kөmekshі oqu qu`raly. – Almaty: «Sanat». – 112. (in Kazakh)
Al-Farabi filosofijasy (2005) Zhiyrma tomdyq /Qu`rastyrushylar Ә.Nysanbaev, G`.Qu`rmanғalieva. – Astana: «Audarma». – 2-t. – 480. (in Kazakh)
Altynsarin Y. (2008) Taza bulaq: Olengder, an`gіmeler, ocherkter, hattar. – Astana: «Raritet». – 208. (in Kazakh)
Berkіmbaeva Sh. (2009) Pedagogika tarihy /Zhalpy red. Sh.K.Berkіmbaeva (Bіlіm beru zhәne pedagogikalyq ojlar tarihy). Oqulyq. – Almaty. – 389. (in Kazakh)
Bulutaj M.Zh. (2000) Ata-baba dіnі? Tүrkіler nege musylman boldy? – Almaty: «Bіlіm». – 504. (in Kazakh)
Dujsenbaev A. Tarbie teorijasy men adіstemesі. Oqulyq. – Astana: «Foliant» baspasy, 2015. – 320. (in Kazakh)
Eltu`tqa (2001) El tarihynyng әjgіlі tulg`alary /Oқu құraly. Qu`rastyrushylar: M. Zholdasbekuly, Қ. Salgarauly, A. Sejdіmbek. – Astana: «KUL TEGIN». – 356. (in Kazakh)
Gusejnov A.A. (1987) Irrlitc G.S. Kratkaja istorij jetiki. – Moskva: Mysl'. – 350. (in Kazakh)
Iassaui Qozha Ahmet (1993) Diuani hikmet (Aqyl kіtaby). – Almaty: «Murattas». – 262. (in Kazakh)
Kөbesov A. (2006) Al-Farabi men Abajdy qatar oqyg`anda: Zertteu en`bek. – Almaty: «Qazaq universitetі». – 258. (in Kazakh)
Myrzahmetov M. (1994) Abajtanu tarihy. – Almaty: «Ana tіlі». – 192. (in Kazakh)
Nazarbaev N.Ә. (2007) Qazaqstan zholy. – Astana: Qazaq jenciklopedijasy. – 372. (in Kazakh)
Nysanbaev Ә. (1999) Qazaqstan. U`lttyq jenciklopedija. «Ә-G» /Bas red. Ә. Nysanbaev. – Almaty: «Qazaq jenciklopedijasy» Bas redakcijasy. – 2-t. – 720. (in Kazakh)
Qu`dajberdіuly Sh. (1991) Үsh anyq. – Almaty: «Qazaqstan: G`aqlija g`yl.- әdebi ortalygy». – 80. (in Kazakh)
Qu`nanbajuly A. (1993) Qara sөzder. – Almaty: «El». – 172. (in Kazakh)
Qu`sajynov A. (2002) Qazaq tіlі terminderіnің salalyқ ғylymi tүsіndіrme sөzdіgі: Pedagogika zhәne psihologija /Zhalpy redakcijasyn basқarғan A. Qu`sajynov. – Almaty: «Mektep». – 256. (in Kazakh)
Rosenko M.N. (1998) Osnovy jeticheskih znanij. – SPb: Lan'. – 256. (in Kazakh)
Shadinova G.A. (2009) Zhүsіp Balasaғұnnyң filosofijalyқ kөzқarastaryndaғy tanym mәselesі: filosof. ғyl. kand. ...avtoref. – Almaty. – 28. (in Kazakh)
Tіleuzhanov M.M. (1994) Қaz Qazaq aқ taғylymy. Monografija. – Oral. – 320. (in Kazakh)
Zharyқbaev Қ., Қaliev S. (1994) Qazaqtyng tәlіmdіk oj-pіkіr antologijasy /Құrastyrғan Қ. Zharyқbaev, S. Қaliev. – Almaty: «Rauan». – 1-t. – 320. (in Kazakh)
Zhұmabaev M. (2008) Shyғarmalar zhinaғy. Audarmalar, ғylymi eңbek, maқalalar. – Almaty: «Zhazushy». – 3-t. – 232. (in Kazakh)
