Иcламдағы жеке тұлғаның тәрбиелік әлеуетін дамытудағы мәдени шығармашылық парадигмалар

Аннотация

Исламның мәдени қалыптастырушы аспектілерінің жеке тұлғаның білім беру мәдениетін қалыптастыруға әсері, бір жағынан, мәдени өндірістің осы саласындағы исламның рөлінің жалпы мәнін эпистемологиялық зерттеудің қазіргі қажеттілігі тұрғысынан өзектілікке ие болады. Екінші жағынан, осы проблематика шеңберінде Қазақстанның әлеуметтік-мәдени контекстінің ерекшеліктерін ашу маңызды бағытқа айналуда, ол көп дәрежеде жеткілікті зерттелмеген күйінде қалып отыр. Зерттеудің негізгі мақсаты-тұлғаның білім беру мәдениетін қалыптастыратын және оның тәрбие үдерісіндегі әлеуетін айқындайтын қазақстандық қоғамдағы исламның негізгі парадигмалық құрылымдарын жүйелі бағалау. Әлеуметтанулық тәсіл шеңберінде Қазақстан тұрғындарының исламмен байланысты білім беру және тәрбие ортасына әсер ететін жалпы институционалдық факторларды анықтау мақсатында жартылай ресімделген сұхбаттар жүзеге асырылды. Қазақстан тұрғындарының құндылық құрылымын және оның ислам ілімдерімен өзара байланысын талдау үшін Ш. Шварц әдістемесі негізінде портреттік құндылық сауалнамасын пайдалана отырып, психологиялық тестілеу өткізілді. Жүргізілген теориялық және эмпирикалық талдау барысында Қазақстан тұрғындарының тәрбиелік әлеуетіне тікелей әсер ететін алты негізгі мәдени қалыптастырушы парадигма анықталды: моральдық құндылықтар парадигмасы, жаңа білімді зерттеу және іздеу парадигмасы, толеранттылық пен айырмашылықтарға құрмет парадигмасы, әлеуметтік жауапкершілік парадигмасы, байсалдылық парадигмасы, үлкендерге (мұғалімдерді қоса алғанда) құрмет парадигмасы. Зерттеу барысында анықталған мәдени қалыптастырушы парадигмалар исламның діни аспектілеріне сәйкестігін ғана емес, сонымен қатар қазіргі Қазақстанда құндылықтардың, мораль мен мәдени бірегейліктің қалыптасуына айтарлықтай әсер етеді.  

Түйін сөздер: діни білім, тәрбие мәдениеті, тәрбие процесі, имандылық, құндылықтар.