Тенгрианское сознание: социально-психологический климат в стране
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v32.i4.r3Ключевые слова:
тенгрианство, шаманизм, архетип, ислам, традицииАннотация
В данной статье с позиций философии религии проведен феноменологический, психологический и структурный анализ социально-психологической среды, создаваемой тенгрианской верой в условиях современного Казахстана. Нами предложен ряд проблем для обсуждения в контексте общественного дискурса. Обобщая систему позитивных и негативных взглядов на тенгрианство, мы исследовали их динамику путем контент-анализа современных информационных сетей. Представлена основная картина этики и поведения тенгрианцев, подкрепленная примерами конкретных проявлений современных архетипов тенгрианства в государственных символах, произведениях искусства. Выделены важнейшие тенденции развития тенгрианства в современном Казахстане и предложены основные направления его дальнейшего изучения. Также были продемонстрированы механизмы перехода к тенгрианству в общественном сознании, сформулированы эмоциональные уровни преданности тенгрианству, фобии тенгрианства, практики тенгрианства в ходе непосредственного изучения общественной жизни. Определена актуальность изучения методологических оснований анализа перехода от онтологического и теоретико-познавательного аспектов к аксиологическому, мировоззренческому ракурсу познания этого феномена. Обоснована необходимость формирования парадигм и направлений изучения тенгрианского сознания в современном обществе в рамках современных социальных структур, современных социальных институтов, отношений и структур.
Ключевые слова: тенгрианство, шаманизм, архетип, ислам, традиции.
Библиографические ссылки
Алмұрзаева Бибігүл (2021) Қазіргі таңдағы Тәңіршілдік ағымының көзқарас негіздері мен ұстанымдары // https://religions-congress.org/kz/news/novosti/1108 (Қаралған уақыты: 15.08.2022)
Аманжолов К.Р. (2004) Қазақстан тарихы дәрістер курсы. ‒ 1-кітап. ‒ Алматы: Алматы Кітап. ‒137.
Аташ Б.М., Таңжаров М.И. (2022) Көне түркі-түркі-қазақ даласындағы
шаманизмнің генезисі мен эволюциясы: тарихи-танымдық бағдарлар. ‒ Адам әлемі. ‒ №2. ‒ 173-187.
Берістен Жанарбек (2017) Тәңіршілдік һәм қазақ халқының ұлттық миссиясы // https://abai.kz/post/57737 (Қаралған уақыты: 15.10.2022)
Грофф С. (2000) За пределами мозга: Рождение, смерть и трансценденция в психотерапии. ‒ 3-е изд. ‒ М.: Ин-т Трансперсональной Психологии, Изд-во Ин-та Психотерапии. ‒ 504.
Қалдыбаев Қ. (2015) Ұлттық қауіпсіздіктің философиялық негіздері. РhD ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. ‒ Алматы. ‒ 154.
Ландау Л.Д., Лифшиц Е.М. (2004) Квантовая механика (нерелятивистская теория). ‒ Издание 6-е, исправленное. ‒ М.: Физматлит. ‒ 800.
Мерсадық Алтынбек (2021) Тәңіршілдік – қазақ дүниетанымының ажырамас бөлшегі // https://e-history.kz/kz/news/show/33018/ (Қаралған уақыты: 15.08.2022)
Оразқұлова Қ.С. (2010) Қазақстан суретшілері шығармашылығындағы архетиптік образ бен ұжымдық бейсана философиясы: филос. ғыл. канд. ...дис.. ‒ Алматы. ‒ 123.
Оспанов С. (2009) Арғытектану негіздері: тәңірлік пен жаратушылық ілімді зерттеудің ғылыми-практикалық мәселелері. ‒ Алматы: Арыс. ‒ 424.
Сабит М., Кокумбаева Б., Темиртон Г. (2013) Духовная культура великой степи и современность. ‒Алматы: КазНИИК. ‒ 200.
Тойшыбайұлы Амантай (2020) Тәңіршілдік қазақ халқының төл діні емес // https://www.muftyat.kz/kk/articles/islam-and-society/2020-05-09/31344-tnirshildik-kazak-khalkynyn-tol-dini-emes/ (Қаралған уақыты: 15.08.2022)
Уәлиханов Ш. (1985) Қазақтардағы шамандықтың қалдығы // Таңдамалы шығармалар. ‒2-бас. ‒ Алматы: Жазушы. ‒ 560.
Юнг К.Г. (2019) Архетипы и коллективное бессознательное. ‒ М.:АСТ. ‒ 590.
References
Almurzaeva Bibıgul (2021) Qazırgı tandagy Tanırshıldık agymynyn kozqaras negızderı men ustanymdary [The basics of view and position of current Tengrianism]// https:// religions-congress.org/kz/news/novosti/1108 (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Amanzholov K.R. (2004) Qazaqstan tarihy darıster kursy [A lecture course of the History of Kazakhstan]. 1st book. ‒ Almaty: Almaty Kitap. ‒137.
Atash B.M., Tanjarov M.İ. (2022) Kone turkı-turkı-qazaq dalasyndagy shamanizmnın genezisı men evolusiasy: tarihi-tanymdyq bagdarlar [The genesis and evolution of shamanism in the ancient Turkic-Turkic-Kazakh steppe: historical and cognitive orientations]. ‒ Adam alemı. ‒ №2. ‒ 173-187.
Berısten Janarbek (2017) Tanırshıldık ham qazaq halqynyn ulttyq misiasy [Tengrianism and the national mission of Kazakh people]// https://abai.kz/post/57737 (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Dewey J. (1998) Logic: the theory of inquiry. N. Y.. p. 15
Groff S. (2000) Za predelami mozga: Rojdenie, smert i transendensia v psihoterapii [Beyond the Brain: Birth, Death and Transcendence in Psychotherapy]. ‒ 3rd ed. ‒ M.: İn-t Transpersonalnoi Psihologii, Psychotherapy Institute Publish house. ‒ 504.
Landau L. D., Lifshits E. M. (2004) Kvantovaia mehanika (nerelativistskaia teoria) [Quantum mechanics (non-relativistic theory)]. 6th ed., Edited. ‒ M.: Fizmatlit. ‒ 800.
Mersadyq Altynbek. (2021) Tanırshıldık – qazaq dunietanymynyn ajyramas bolshegı [Tengrianism as a part of Kazakh people`s worldview]// https://e-history.kz/kz/news/show/33018/ (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Orazqulova Q.S. (2000) Qazaqstan suretshılerı shygarmashylygyndagy arhetiptık obraz ben ujymdyq beisana filosofiasy. Filos.gyl.kand.diss [The philosophy of archetype image and collective uncounsciousness in the Kazakhstani painters` works]. A candidate diss.work. – Almaty. ‒ 123.
Ospanov S. (2009) Argytektanu negızderı: tanırlık pen jaratushylyq ılımdı zertteudın gylymi-praktikalyq maselelerı [The basics of geneology: the scientific-practical problems of the study of Tengrianism and the Creator study]. ‒ Almaty: Arys. ‒ 424.
Qaldybaev Q. (2015) Ulttyq qauıpsızdıktın filosofialyq negızderı [The philosophical foundations of National Security]. PhD gylymi darejesın alu ushın daiyndalgan diss. ‒ Almaty. ‒ 154.
Sabit M., Kokumbaeva B., Temirton G. (2013) Duhovnaya kultura velikoi stepi i sovremenost [Spiritual culture of the Great Steppe and modernity]. ‒ Almaty: KazNİİK. ‒ 200.
Toishybaiuly Amantai (2020) Tanırshıldık qazaq halqynyñ tol dını emes [Tengrianism is not the native religion of Kazakh people]// https://www.muftyat.kz/kk/articles/islam-and-society/2020-05-09/31344-tnirshildik-kazak-khalkynyn-tol-dini-emes/ (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Walikhanov Sh. (1985) Qazaqtardagy shamandyqtyn qaldygy [The remains of Shamanism of Kazakh people]// Tandamaly shygarmalar. 2nd ed. ‒ Almaty: Zhazushy. ‒ 560.
Yung K.G. (2019) Arhetipy i kolektivnoe bessoznatelnoe [Archetype and collective unconscious]. ‒ M.:AST. ‒ 590.
