Тәңіршілдік сана: еліміздегі әлеуметтік-психологиялық климат
DOI:
https://doi.org/10.26577//EJRS.2022.v32.i4.r3Кілттік сөздер:
Тәңіршілдік, шамандық, архетип, ислам, салт-дәстүрАннотация
Бұл мақалада қазіргі Қазақстан жағдайындағы тәңіршілдік сенімнің психологиялық-әлеуметтік климатына феноменологиялық, психоанализдік, құрылымдық талдаулар дін философиясы тұрғысынан жүргізілді. Қоғамдық санадағы талқыланып отырған дискурстар алаңындағы мәселелер жиынтығы ұсынылды. Тәңіршілдікке қатысты шоғырланған жағымды және жағымсыз көзқарастар жүйесі жинақталып көрсетіле келе, олардың динамикасы ретінде қазіргі әлеуметтік ақпараттық желілерге контент-анализ жасау арқылы зерттелінді. Қазіргі кездегі тәңіршілдік архетиптерінің нақты көрініс тауып отырған белгілерін мемлекеттік рәміздер, өнер туындылары арқылы дәйектей келе, тәңіршілдердің этикасы мен мінез-құлқының негізгі картинасы ұсынылды. Қазіргі Қазақстандағы тәңіршілдердің негізгі бағыттарын жіктеп көрсетіп, оны әрі қарай зерттеудің негізгі бағдарлары ұсынылды. Сондай-ақ, қоғамдық санадағы тәңіршілдікке өтудің тетіктері көрсетілді, тәңіршілдікке берілгендіктің эмоциялық деңгейлері, тәңіршілдік фобиясы, тәңірлік тәжірибелері қоғамдық өмірді тікелей зерттеу барысында тұжырымдалды. Аталған құбылысты танудың онтологиялық және теориялық‐танымдық аспектілерден аксиологиялық, идеологиялық ракурске өту барысын талдаудың методологиялық негіздерін зерделеудің өзектілігі анықталды. Мақала авторлары заманауи әлеуметтік құрылымдар, заманауи әлеуметтік институттар, сондай-ақ аталмыш қатынастар мен құрылымдар аясы негізінде қазіргі қоғамдағы тәңіршілдік сананы зерттеудің парадигмалары мен бағыттарын қалыптастырудың қажеттілігін негіздейді.
Түйін сөздер: Тәңіршілдік, шамандық, архетип, ислам, салт-дәстүр.
Библиографиялық сілтемелер
Алмұрзаева Бибігүл (2021) Қазіргі таңдағы Тәңіршілдік ағымының көзқарас негіздері мен ұстанымдары // https://religions-congress.org/kz/news/novosti/1108 (Қаралған уақыты: 15.08.2022)
Аманжолов К.Р. (2004) Қазақстан тарихы дәрістер курсы. ‒ 1-кітап. ‒ Алматы: Алматы Кітап. ‒137.
Аташ Б.М., Таңжаров М.И. (2022) Көне түркі-түркі-қазақ даласындағы
шаманизмнің генезисі мен эволюциясы: тарихи-танымдық бағдарлар. ‒ Адам әлемі. ‒ №2. ‒ 173-187.
Берістен Жанарбек (2017) Тәңіршілдік һәм қазақ халқының ұлттық миссиясы // https://abai.kz/post/57737 (Қаралған уақыты: 15.10.2022)
Грофф С. (2000) За пределами мозга: Рождение, смерть и трансценденция в психотерапии. ‒ 3-е изд. ‒ М.: Ин-т Трансперсональной Психологии, Изд-во Ин-та Психотерапии. ‒ 504.
Қалдыбаев Қ. (2015) Ұлттық қауіпсіздіктің философиялық негіздері. РhD ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. ‒ Алматы. ‒ 154.
Ландау Л.Д., Лифшиц Е.М. (2004) Квантовая механика (нерелятивистская теория). ‒ Издание 6-е, исправленное. ‒ М.: Физматлит. ‒ 800.
Мерсадық Алтынбек (2021) Тәңіршілдік – қазақ дүниетанымының ажырамас бөлшегі // https://e-history.kz/kz/news/show/33018/ (Қаралған уақыты: 15.08.2022)
Оразқұлова Қ.С. (2010) Қазақстан суретшілері шығармашылығындағы архетиптік образ бен ұжымдық бейсана философиясы: филос. ғыл. канд. ...дис.. ‒ Алматы. ‒ 123.
Оспанов С. (2009) Арғытектану негіздері: тәңірлік пен жаратушылық ілімді зерттеудің ғылыми-практикалық мәселелері. ‒ Алматы: Арыс. ‒ 424.
Сабит М., Кокумбаева Б., Темиртон Г. (2013) Духовная культура великой степи и современность. ‒Алматы: КазНИИК. ‒ 200.
Тойшыбайұлы Амантай (2020) Тәңіршілдік қазақ халқының төл діні емес // https://www.muftyat.kz/kk/articles/islam-and-society/2020-05-09/31344-tnirshildik-kazak-khalkynyn-tol-dini-emes/ (Қаралған уақыты: 15.08.2022)
Уәлиханов Ш. (1985) Қазақтардағы шамандықтың қалдығы // Таңдамалы шығармалар. ‒2-бас. ‒ Алматы: Жазушы. ‒ 560.
Юнг К.Г. (2019) Архетипы и коллективное бессознательное. ‒ М.:АСТ. ‒ 590.
References
Almurzaeva Bibıgul (2021) Qazırgı tandagy Tanırshıldık agymynyn kozqaras negızderı men ustanymdary [The basics of view and position of current Tengrianism]// https:// religions-congress.org/kz/news/novosti/1108 (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Amanzholov K.R. (2004) Qazaqstan tarihy darıster kursy [A lecture course of the History of Kazakhstan]. 1st book. ‒ Almaty: Almaty Kitap. ‒137.
Atash B.M., Tanjarov M.İ. (2022) Kone turkı-turkı-qazaq dalasyndagy shamanizmnın genezisı men evolusiasy: tarihi-tanymdyq bagdarlar [The genesis and evolution of shamanism in the ancient Turkic-Turkic-Kazakh steppe: historical and cognitive orientations]. ‒ Adam alemı. ‒ №2. ‒ 173-187.
Berısten Janarbek (2017) Tanırshıldık ham qazaq halqynyn ulttyq misiasy [Tengrianism and the national mission of Kazakh people]// https://abai.kz/post/57737 (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Dewey J. (1998) Logic: the theory of inquiry. N. Y.. p. 15
Groff S. (2000) Za predelami mozga: Rojdenie, smert i transendensia v psihoterapii [Beyond the Brain: Birth, Death and Transcendence in Psychotherapy]. ‒ 3rd ed. ‒ M.: İn-t Transpersonalnoi Psihologii, Psychotherapy Institute Publish house. ‒ 504.
Landau L. D., Lifshits E. M. (2004) Kvantovaia mehanika (nerelativistskaia teoria) [Quantum mechanics (non-relativistic theory)]. 6th ed., Edited. ‒ M.: Fizmatlit. ‒ 800.
Mersadyq Altynbek. (2021) Tanırshıldık – qazaq dunietanymynyn ajyramas bolshegı [Tengrianism as a part of Kazakh people`s worldview]// https://e-history.kz/kz/news/show/33018/ (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Orazqulova Q.S. (2000) Qazaqstan suretshılerı shygarmashylygyndagy arhetiptık obraz ben ujymdyq beisana filosofiasy. Filos.gyl.kand.diss [The philosophy of archetype image and collective uncounsciousness in the Kazakhstani painters` works]. A candidate diss.work. – Almaty. ‒ 123.
Ospanov S. (2009) Argytektanu negızderı: tanırlık pen jaratushylyq ılımdı zertteudın gylymi-praktikalyq maselelerı [The basics of geneology: the scientific-practical problems of the study of Tengrianism and the Creator study]. ‒ Almaty: Arys. ‒ 424.
Qaldybaev Q. (2015) Ulttyq qauıpsızdıktın filosofialyq negızderı [The philosophical foundations of National Security]. PhD gylymi darejesın alu ushın daiyndalgan diss. ‒ Almaty. ‒ 154.
Sabit M., Kokumbaeva B., Temirton G. (2013) Duhovnaya kultura velikoi stepi i sovremenost [Spiritual culture of the Great Steppe and modernity]. ‒ Almaty: KazNİİK. ‒ 200.
Toishybaiuly Amantai (2020) Tanırshıldık qazaq halqynyñ tol dını emes [Tengrianism is not the native religion of Kazakh people]// https://www.muftyat.kz/kk/articles/islam-and-society/2020-05-09/31344-tnirshildik-kazak-khalkynyn-tol-dini-emes/ (Qaralgan uaqyty: 15.10.2022)
Walikhanov Sh. (1985) Qazaqtardagy shamandyqtyn qaldygy [The remains of Shamanism of Kazakh people]// Tandamaly shygarmalar. 2nd ed. ‒ Almaty: Zhazushy. ‒ 560.
Yung K.G. (2019) Arhetipy i kolektivnoe bessoznatelnoe [Archetype and collective unconscious]. ‒ M.:AST. ‒ 590.
